0:00:00.000,0:00:02.000
სამყარო

0:00:02.000,0:00:04.000
მართლაც დიდია

0:00:04.000,0:00:07.000
ჩვენ ვცხოვრობთ გალქატიკაში "რძიანი გზა"

0:00:07.000,0:00:10.000
ჩვენ გალაქტიკაში ასი მილიარდი ვარსკვლავია

0:00:10.000,0:00:12.000
თუ მოიმარჯვებთ კამერას

0:00:12.000,0:00:14.000
და დაუმიზნებთ ცის რომელიმე შემთხვევით შერჩეულ ნაწილს

0:00:14.000,0:00:16.000
და საკეტს ღიად დატოვებთ

0:00:16.000,0:00:19.000
სანამ თქვენი კამერა მიბმულია ჰაბლის კოსმოსურ ტელესკოპს,

0:00:19.000,0:00:21.000
ის დაინახავს ასეთ რამეს

0:00:21.000,0:00:24.000
ყოველი ეს პატარა ლაქა

0:00:24.000,0:00:26.000
გალაქტიკაა, უხეში მიახლოებით "რძიანი გზის" ზომის

0:00:26.000,0:00:29.000
ყოველ ლაქაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია

0:00:29.000,0:00:32.000
დაკვირვებად სამყაროში, დაახლოებით

0:00:32.000,0:00:34.000
ასი მილიარდი გალაქტიკაა

0:00:34.000,0:00:36.000
100 მილიარდი სწორედ ის რიცხვია რომელიც უნდა იცოდე

0:00:36.000,0:00:39.000
სამყაროს ასაკი, დიდ აფეთქებასა და ახლანდელ დროს შორის

0:00:39.000,0:00:41.000
არის ასი მილიარდი ძაღლის წელი.

0:00:41.000,0:00:43.000
(სიცილი)

0:00:43.000,0:00:46.000
რომელიც გვეუბნება რაღაცას სამყაროში ჩვენი ადგილის შესახებ.

0:00:46.000,0:00:48.000
ერთი რამ რაც შეგიძლია გააკეთო ასეთი სურათით არის რომ უბრალოდ აღფრთოვანდე მისით

0:00:48.000,0:00:50.000
ის საოცრად ლამაზია.

0:00:50.000,0:00:53.000
მე ხშირად მიკვირდა, რას წარმოადგენს ის ევოლუციური ზეწოლა

0:00:53.000,0:00:56.000
რამაც სტეპებზე ჩვენ წინაპრებს ჩამოუყალიბა და განუვითარა გრძნობა

0:00:56.000,0:00:58.000
რეალურად განეცადათ სიამოვნება გალაქტიკათა სურათებით

0:00:58.000,0:01:00.000
მათ ხომ ასეთი ფიტოგრაფია არ ქონდათ.

0:01:00.000,0:01:02.000
მაგრამ ჩვენ ასევე გვინდა გავიგოთ ეს.

0:01:02.000,0:01:06.000
როგორც კოსმოლოგი, მე მინდა ვიკითხო. რატომაა სამყარო ასეთი?

0:01:06.000,0:01:09.000
ერთი დიდი გასაღები რომელიც გვაქვს არის ის რომ სამყარო დროში იცვლება.

0:01:09.000,0:01:12.000
თუ შეხედავთ რომელიმე გალაქტიკას და გაზომავთ მის სიჩქარეს.

0:01:12.000,0:01:14.000
შეიტყობთ რომ ის თქვენ გშორდებათ

0:01:14.000,0:01:16.000
და თუ მოძებნით უფრო შორეული გალქტიკას

0:01:16.000,0:01:18.000
ის დაგშორდებათ უფრო სწრფად

0:01:18.000,0:01:20.000
ამიტომაც ჩვენ ვამბობთ სამყარო ფართოვდება

0:01:20.000,0:01:22.000
რას ნიშნავს ეს, რათქმაუნდა იმას, რომ წარსულში

0:01:22.000,0:01:24.000
ობიექტები იყო უფრო ახლოს ერთმანეთთან

0:01:24.000,0:01:26.000
წარსულში სამყარო იყო უფრო მჭიდრო

0:01:26.000,0:01:28.000
და ასევე უფრო ცხელი.

0:01:28.000,0:01:30.000
თუ შეკუმშავთ საგნებს ერთად, ტემპერატურა ზემოთ აიწევს.

0:01:30.000,0:01:32.000
ასეთი სახის არსი აქვს ჩვენთვის

0:01:32.000,0:01:34.000
ის რასაც ასეთივე არსი არ გააჩნია

0:01:34.000,0:01:37.000
არის ადრეული სამყარო, დიდ აფეთქებასთან ახლოს.

0:01:37.000,0:01:39.000
ის იყო ასევე ძალიან, ძალიან გლუვი

0:01:39.000,0:01:41.000
შესაძლოა იფიქროთ რომ ეს არ არის საკვირველი.

0:01:41.000,0:01:43.000
ჰაერი ამ ოთახში ძალიან გლუვია

0:01:43.000,0:01:46.000
შესაძლოა თქვათ. "კარგი, შეიძლება საგნები თავად გლუვდებიან"

0:01:46.000,0:01:49.000
მაგრამ დიდი აფეთქების ახლოს გარემოებები ძალიან ძალიან განსხვავდება

0:01:49.000,0:01:51.000
ამ ოთახის ჰაერის მდგომარეობისგან

0:01:51.000,0:01:53.000
უფრო ზუსტად: გაცილებით დიდია ყველაფრის სიმჭიდროვე

0:01:53.000,0:01:55.000
საგნების გრავიტაციული მიზიდვა

0:01:55.000,0:01:57.000
იყო გაცილებით ძლიერი, დიდი აფეთქების ახლოს.

0:01:57.000,0:01:59.000
რაც უნდა იფიქროთ ამის შესახებ

0:01:59.000,0:02:01.000
არის ის რომ ჩვენ გვაქვს სამყარო ასი მილიარდი გალაქტიკით

0:02:01.000,0:02:03.000
ასოებით მილიარდი ვარსკვლავით თითოეულში.

0:02:03.000,0:02:06.000
ადრეულ დროში, ეს ასი მილიარდი გალაქტიკა

0:02:06.000,0:02:09.000
იყო მოქცეული აი ასეთი სიდიდის ზომაში

0:02:09.000,0:02:11.000
სიტყვასიტყვით -- ადრეულ დროში

0:02:11.000,0:02:13.000
და თქვენ უნდა წარმოიდგინოთ ამ შემჭიდროების მოხდენა

0:02:13.000,0:02:15.000
ყველანაირი ნაკლოვანების გარეშე,

0:02:15.000,0:02:17.000
ყველანაირი პატარა ლაქის გარეშე

0:02:17.000,0:02:19.000
სადაც იქნებოდა უფრო მეტი ატომი, ვიდრე სადმე სხვაგან

0:02:19.000,0:02:22.000
რადგან რომ ყოფილიყო, ისინი კოლაფსირდებოდნენ გრავიტაციული მიზიდულობის ქვეშ

0:02:22.000,0:02:24.000
უზარმაზარ შავ ხვრელში

0:02:24.000,0:02:27.000
შენარჩუნდებოდა ძალიან ძალიან გლუვი სამყარო იმ ადრეულ დროს

0:02:27.000,0:02:29.000
ეს არ არის ადვილი; ეს დელიკატური მოწესრიგერბაა.

0:02:29.000,0:02:31.000
ეს არის გასაღები

0:02:31.000,0:02:33.000
რომ ადრეული სამყარო არ არის შემთხვევით არჩეული

0:02:33.000,0:02:35.000
არსებობს რაღაც რამაც ასეთად შექმნა ის.

0:02:35.000,0:02:37.000
ჩვენ გვინდა გავიგოთ რა.

0:02:37.000,0:02:40.000
ჩვენი გაგების ნაწილი მომდინარეობს ლუდვუგ ბოლცმანისგან

0:02:40.000,0:02:43.000
ავსტრიელი ფიზიკოსი 19-ე საუკუნეში.

0:02:43.000,0:02:46.000
ბოლცმანის წვლილი დაგვეხმარა რათა გაგვეგო ენტროპია.

0:02:46.000,0:02:48.000
გაგიგიათ ენტროპიის შესახებ.

0:02:48.000,0:02:51.000
ის რაღაც სისტემების შემთხვევითობა, უწესრიგობა და ქაოსურობაა.

0:02:51.000,0:02:53.000
ბოლცმანმა მოგვცა ფორმულა --

0:02:53.000,0:02:55.000
რომელიც ახლა მის საფლავის ქვაზეა გრავირებული --

0:02:55.000,0:02:57.000
ის მართლაც აღწერს რა არის ენტროპია.

0:02:57.000,0:02:59.000
არსებითად ის ამბობს

0:02:59.000,0:03:01.000
რომ ენტროპია არის იმ გზათა რიცხვი, რომელიც

0:03:01.000,0:03:04.000
ჩვენ შეგვიძლია ხელახლა გადავაწყოთ სისტემის კონსტრუქციები, შეუმჩნევლად

0:03:04.000,0:03:06.000
რომ მიკროსოპიკულად ის იგივე დარჩეს.

0:03:06.000,0:03:08.000
თუ აიღებთ ჰაერს ამ ოთახში,

0:03:08.000,0:03:11.000
თქვენ ვერ შეამჩნევთ ყოველ ცალკეულ ატომს.

0:03:11.000,0:03:13.000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაცია

0:03:13.000,0:03:15.000
არის ის რომელშიც შესაძლებელია მხოლოდ რამდენიმე ხელახლა გადაწყობა, რომ იგივე დარჩეს

0:03:15.000,0:03:17.000
მაღალი ენტროპიის კონფიგურაცია

0:03:17.000,0:03:19.000
არის ის სადაც მრავალი გადაწყობის შედეგად იგივე დარჩება

0:03:19.000,0:03:21.000
ეს არის გადამწყვეტად მნიშვნელოვანი გაგება

0:03:21.000,0:03:23.000
რადგან ის გვეხმარება გავიგოთ

0:03:23.000,0:03:25.000
თერმოდინამიკის მეორე კანონი --

0:03:25.000,0:03:28.000
კანონი რომელიც ამბობს რომ ენტროპია იზრდება სამყაროში,

0:03:28.000,0:03:30.000
ან სამყაროს რომელიმე იზოლირებულ ნაწილში.

0:03:30.000,0:03:32.000
მიზეზი თუ რატომ იზრდება ენტროპია

0:03:32.000,0:03:35.000
არის უბრალოდ ის რომ არსებობს ბევრი გზა

0:03:35.000,0:03:37.000
იმისთვის რომ იყოს მაღალი ენტროპია ვიდრე დაბალი

0:03:37.000,0:03:39.000
ეს საოცარი გამჭრიახობაა.

0:03:39.000,0:03:41.000
მაგრამ ის რაღაცას გარეთ ტოვებს

0:03:41.000,0:03:43.000
მიგნება რომ ენტროპია იზრდება, სხვათაშორის

0:03:43.000,0:03:46.000
არის ის რის მიღმაც როგორც ვეძახით დროის ისარია.

0:03:46.000,0:03:48.000
განსხვავება წარსულსა და მომავალს შორის.

0:03:48.000,0:03:50.000
ყოველი განსხვავება, რომელიც აქ არის

0:03:50.000,0:03:52.000
წარსულსა და მომავალს შორის

0:03:52.000,0:03:54.000
გამომდინარეობს იქიდან რომ ენტროპია იზრდება --

0:03:54.000,0:03:57.000
ფაქტი ისაა რომ თქვენ შეგიძლიათ გახსოვდეთ წარსული მაგრამ არა მომავალი.

0:03:57.000,0:04:00.000
ფაქტია რომ თქვენ დაიბადეთ, ცხოვრობთ და შემდეგ მოკვდებით.

0:04:00.000,0:04:02.000
ყოველთვის ასეა წესის მიხედვით.

0:04:02.000,0:04:04.000
ეს იმიტომ რომ ენტროპია იზრდება

0:04:04.000,0:04:06.000
ბოლცმანმა ახსნა რომ თუ თქვენ დაიწყეთ დაბალი ენტროპიით,

0:04:06.000,0:04:08.000
ძალიან ბუნებრივია რომ ის გაიზრდება

0:04:08.000,0:04:11.000
რადგან უფრო მეტი გზაა რათა იყოს მაღალი ენტროპია

0:04:11.000,0:04:13.000
ის რაც მან ვერ ახსნა

0:04:13.000,0:04:16.000
იყო ის თუ რატომ არის ენტროპია პირველად დაბალი

0:04:16.000,0:04:18.000
ფაქტი რომ სამყაროს ენტროპია იყო დაბალი

0:04:18.000,0:04:20.000
იყო იმ ფაქტის ანარეკლი

0:04:20.000,0:04:22.000
რომ ადრეული სამყარო იყო ძალიან, ძალიან გლუვი.

0:04:22.000,0:04:24.000
ჩვენ გვინდა გავიგოთ ეს.

0:04:24.000,0:04:26.000
ესაა ჩვენი საქმე, როგორც კოსმოლოგების.

0:04:26.000,0:04:28.000
საუბედუროდ. ეს ფაქტიურად ის პრობლემა არაა

0:04:28.000,0:04:30.000
რომელსაც საკმარისი ყურადღება დავუთმეთ.

0:04:30.000,0:04:32.000
ის არაა რომელიმე პირველთაგანი რომელსაც ხალხი იტყოდა.

0:04:32.000,0:04:34.000
თუ კითხავდით თანამედროვე კოსმოლოგს

0:04:34.000,0:04:36.000
"რა პრობლემებია რომლებზეც ვცდილობთ მივუთითოთ?"

0:04:36.000,0:04:38.000
ერთ ერთი პირველი მათგანი, რომელმაც გააცნობიერა რომ ეს იყო პრობლემა

0:04:38.000,0:04:40.000
იყო რიჩარდ ფეინმანი.

0:04:40.000,0:04:42.000
50 წლის წინ. მან ჩაატარა მთელი რიგი განსხვავებული ლექციებისა.

0:04:42.000,0:04:44.000
პოპულარული ლექციები

0:04:44.000,0:04:46.000
რომელიც გახდა "ფიზიკური კანონის ხასიათი"

0:04:46.000,0:04:48.000
მან ჩაუტარა ლექციები კალიფორნიის ტენოლოგიების ინსტიტუტის ბოლო კურსის სტუდენტებს

0:04:48.000,0:04:50.000
რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ფიზიკის ლექციები"

0:04:50.000,0:04:52.000
მან ჩაუტარა ლექციები კურსდამთავრებულებს

0:04:52.000,0:04:54.000
რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ლექციები გრავიტაციაზე."

0:04:54.000,0:04:57.000
თითოეულ ამ წიგნში, ყოველ ლექციაზე,

0:04:57.000,0:04:59.000
ის ხაზს უსმევდა ამ თავსატეხს:

0:04:59.000,0:05:02.000
რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს ასეთი დაბალი ენტროპია?

0:05:02.000,0:05:04.000
ის ამბობს -- მე არ ვაპირებ აქცენტი გავაკეთო --

0:05:04.000,0:05:07.000
ის ამბობს "რაღაც მიზეზით სამყაროს ერთ დროს,

0:05:07.000,0:05:10.000
მისი ენერგიის შემცველობისთვის. ქონდა ძალიან დაბალი ენტროპია,

0:05:10.000,0:05:12.000
და მას შემდეგ ენტროპია იზრდება.

0:05:12.000,0:05:15.000
დროის ისარი შეუძლებელია მთლიანად გაგებული იქნეს

0:05:15.000,0:05:18.000
სანამ სამყაროს დასაწყისის მისტერია

0:05:18.000,0:05:20.000
ისევ შორს ინაცვლებს

0:05:20.000,0:05:22.000
სპეკულაციიდან გაგებამდე."

0:05:22.000,0:05:24.000
მოკლედ ეს ჩვენი საქმეა.

0:05:24.000,0:05:26.000
ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ ეს იყო 50 წლის წინ. "რათქმაუნდა" თქვენ ფიქრობთ.½

0:05:26.000,0:05:28.000
"ჩვენ ახლა ეს გამოვარკვიეთ."

0:05:28.000,0:05:30.000
არ არის მართალი რომ ახლა ჩვენ ეს გამოვარკვიეთ.

0:05:30.000,0:05:32.000
მიზეზი რის გამოც პრობლემა უარესი გახდა.

0:05:32.000,0:05:34.000
ვიდრე უკეთესი.

0:05:34.000,0:05:36.000
არის ეს. 1988 წელს

0:05:36.000,0:05:39.000
ჩვენ გავიგეთ რაღაც გადამწყვეტი სამყაროს შესახებ, რაც აქამდე არ ვიცოდით.

0:05:39.000,0:05:41.000
ჩვენ გავიგეთ რომ ის აჩქარებით ფართოვდება.

0:05:41.000,0:05:43.000
სამყარო არა მხოლოდ ფართოვდება.

0:05:43.000,0:05:45.000
თუ უყურებთ გალაქტიკას. ის გშორდებათ.

0:05:45.000,0:05:47.000
თუ დაბრუნდებით მილიარდი წლის შემდეგ და შეხედავთ მას ისევ,

0:05:47.000,0:05:50.000
ის დაგშორდებათ უფრო სწრაფად.

0:05:50.000,0:05:53.000
თითოეული მათგანი იფანტება ჩვენგან უფრო და უფრო სწრაფად

0:05:53.000,0:05:55.000
ამიტომ ჩვენ ვამბობს სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.

0:05:55.000,0:05:57.000
განსხვავებით ადრეული სამყაროს დაბალი ენტროპიისა,

0:05:57.000,0:05:59.000
თუმცა ჩვენ ამის პასუხიც არ ვიცით,

0:05:59.000,0:06:01.000
მაგრამ გვაქვს საბოლოოდ კარგი თეორია რათა ავხსნათ.

0:06:01.000,0:06:03.000
თუ ეს თეორია მართებულია.

0:06:03.000,0:06:05.000
ეს არის ბნელი ენერგიის თეორია.

0:06:05.000,0:06:08.000
ეს არის იდეა, რომ თავად ცარიელ სივრცეს აქვს ენერგია.

0:06:08.000,0:06:11.000
სივრცის ყოველ კუბურ სანტიმეტრს.

0:06:11.000,0:06:13.000
ისე თუ ასე ეს მასალაა

0:06:13.000,0:06:15.000
ასე თუ ისე აქ არის ნაწილაკები, მატერია, რადიაცია ან რომელიმე,

0:06:15.000,0:06:18.000
აქ ისევ ენერგიაა, თუნდაც მხოლოდ სივრცეში.

0:06:18.000,0:06:20.000
და ეს ენერგია აინშტაინის მიხედვით,

0:06:20.000,0:06:23.000
უბიძგებს საყაროს

0:06:23.000,0:06:25.000
ეს არის სამუდამო იმპულსი

0:06:25.000,0:06:27.000
რაც განიზიდავს გალაქტიკებს ერთმანეთისგან.

0:06:27.000,0:06:30.000
რადგან ბნელი ენერგია, მატერიისა და რადიაციისგან განსხვავებით

0:06:30.000,0:06:33.000
არ არის გაზავებული სამყაროს გაფართოებასთან ერთად.

0:06:33.000,0:06:35.000
ენერგიის რაოდენობა, ყოველ კუბურ სანტიმეტრზე

0:06:35.000,0:06:37.000
რჩება იგივე,

0:06:37.000,0:06:39.000
მიუხედავად იმისა რომ სამყარო უფრო დიდი და დიდი ხდება.

0:06:39.000,0:06:42.000
ამას გადამწყვეტი შედეგი აქვს

0:06:42.000,0:06:45.000
რას იზამს სამყარო მომავალში.

0:06:45.000,0:06:47.000
ერთის მხრივ, სამყარო გაფართოვდება სამუდამოდ.

0:06:47.000,0:06:49.000
მაშინ როცა მე თქვენი ასაკის ვიყავი,

0:06:49.000,0:06:51.000
ჩვენ არ ვიცოდით რას იზამდა სამყარო.

0:06:51.000,0:06:54.000
ზოგი ფიქრობდა რომ სამყარო მომავალში ისევ კოლფასირდებოდა.

0:06:54.000,0:06:56.000
აინშტაინს უყვარდა ეს იდეა.

0:06:56.000,0:06:59.000
მაგრამ აქ ბნელი ენერგიაა და ის არსად წავა

0:06:59.000,0:07:02.000
სამყარო განაგრძობს გაფართოებას სამუდამოდ.

0:07:02.000,0:07:04.000
14 მილიარდი წელი წარსულში,

0:07:04.000,0:07:06.000
100 მილიარდი ძაღლის წელი,

0:07:06.000,0:07:09.000
მაგრამ უსასრული რიცხვი წლებისა მომავალში.

0:07:09.000,0:07:12.000
ამასობაში ყველა განზრახვით და მიზნით,

0:07:12.000,0:07:14.000
ჩვენთვის სივრცე სასრული ჩანს

0:07:14.000,0:07:16.000
სივრცე შეიძლება იყოს სასრული ან უსასრულო,

0:07:16.000,0:07:18.000
მაგრამ რადგან სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.

0:07:18.000,0:07:20.000
არის ადგილები რისი დანახვაც ჩვენ არ შეგვიძლია

0:07:20.000,0:07:22.000
და ვერასდროს დავინახავთ.

0:07:22.000,0:07:24.000
არსებობს სივრცის სასრული რეგიონი რომელსაც ვწვდებით.

0:07:24.000,0:07:26.000
რომელიც გარშემორტყმულია ჰორიზონტით.

0:07:26.000,0:07:28.000
ასე რომ თუნდაც მუდამ გაგრძელდეს დრო,

0:07:28.000,0:07:30.000
სივრცე ლიმიტირებულია ჩვენთვის.

0:07:30.000,0:07:33.000
საბოლოოდ, ცარიელ სივრცეს გააჩნია ტემპერატურა.

0:07:33.000,0:07:35.000
1970-იანებში სტივენ ჰოკინგმა გვითხრა

0:07:35.000,0:07:37.000
რომ შავი ხვრელი, თუმცა ფიქრობ რომ ის შავია,

0:07:37.000,0:07:39.000
ფაქტიურად გამოყოფს რადიაციას

0:07:39.000,0:07:41.000
როდესაც მას მიუსადაგებ კვანტურ მექანიკას.

0:07:41.000,0:07:44.000
სივრცე დროის სიმრუდე შავი ხვრელის გარშემო

0:07:44.000,0:07:47.000
ხდება კვანტურ მექანიკური ფლუქტუაციები

0:07:47.000,0:07:49.000
და შავი ხვრელი ანათებს.

0:07:49.000,0:07:52.000
ზუსტად იგივე გამოთვლებმა ჰოკინგისა და გარი გიბონსის

0:07:52.000,0:07:55.000
აჩვენეს რომ თუ გაქვს ბნელი ენერგია ცარიელ სივრცეში

0:07:55.000,0:07:58.000
მაშინ მთელი სამყარო გაანათებს

0:07:58.000,0:08:00.000
ცარიელი სივრცის ენერგია

0:08:00.000,0:08:02.000
ახდენს კვანტურ ფლუქტუაციებს.

0:08:02.000,0:08:04.000
და თუნდაც სამყარო არსებობა გაგრძელდეს მუდამ,

0:08:04.000,0:08:07.000
და ჩვეულებვრივი მატერია და რადიაცია გაუხშოვდეს,

0:08:07.000,0:08:09.000
ყოველთვის იქნება რაღაც რადიაცია,

0:08:09.000,0:08:11.000
რაღაც თერმული ფლუქტუაციები,

0:08:11.000,0:08:13.000
თუნდაც ცარიელ სივრცეში.

0:08:13.000,0:08:15.000
მოკლედ ეს ნიშნავს

0:08:15.000,0:08:17.000
რომ სამყარო არის გაზის ყუთივით

0:08:17.000,0:08:19.000
რომელიც მუდამ იქნება.

0:08:19.000,0:08:21.000
მოკლედ რას გულისხმობს ეს?

0:08:21.000,0:08:24.000
მის აზრს სწავლობდა ბოლცმანი 19 საუკუნეში.

0:08:24.000,0:08:27.000
მან თქვა, ენტროპია იზრდება

0:08:27.000,0:08:29.000
რადგან არსებობს ბევრი ბევრი გზა

0:08:29.000,0:08:32.000
იმისთვის რომ სამყარო იყოს მაღალი ენტროპიის, ვიდრე დაბალი ენტროპიის.

0:08:32.000,0:08:35.000
მაგრამ ეს ალბათური მტკიცებაა.

0:08:35.000,0:08:37.000
ის ალბათ გაიზრდება,

0:08:37.000,0:08:39.000
და ალბათობა ძალზედ დიდია

0:08:39.000,0:08:41.000
არ ღირს შეწუხება იმაზე, რომ ჰაერი

0:08:41.000,0:08:45.000
უცებ შეიკვრება ამ ოთახის ერთ ნაწილში და ჩვენ გავიგუდებით.

0:08:45.000,0:08:47.000
ეს ძალიან ძალიან საეჭვოა.

0:08:47.000,0:08:49.000
მაგრამ თუ დაკეტავდნენ კარებს

0:08:49.000,0:08:51.000
და გამოგვკეტავდნენ აქ სამუდამოდ,

0:08:51.000,0:08:53.000
ეს მოხდებოდა.

0:08:53.000,0:08:55.000
ყველაფერი ეს დაშვებულია

0:08:55.000,0:08:58.000
ყოველ კონფიგურაციას, რომელიც მოლეკულებს შეუძლია მიიღონ ამ ოთახში

0:08:58.000,0:09:00.000
ბოლოს დაბოლოს იქნება მიღწეული.

0:09:00.000,0:09:03.000
მოკლედ ბოლცმანმა თქვა, შეიძლება სამყარო, დასაწყისში

0:09:03.000,0:09:05.000
იმყოფებოდა თერმულ წონასწორობაში.

0:09:05.000,0:09:08.000
მან არ იცოდა დიდი აფეთქების შესახებ. მან არ იცოდა სამყაროს გაფართოების შესახებ.

0:09:08.000,0:09:11.000
ის ფიქრობდა რომ სივრცე და დროს აიხსნებოდა ისააკ ნიუტონით --

0:09:11.000,0:09:13.000
ისინი იყო აბსოლიტური, ისინი სამუდამოდ დარჩებოდნენ ასეთი.

0:09:13.000,0:09:15.000
მისი ეს იდეა ჭეშმარიტ სამყაროზე

0:09:15.000,0:09:18.000
იყო ისეთი სადაც ჰაერის მოლეკულები ყველგან თანაბრად იყო გადანაწილებული,

0:09:18.000,0:09:20.000
ყველაფრის მოლეკულები.

0:09:20.000,0:09:23.000
მაგრამ თუ თქვენ ბოლცმანი ხართ, გეცოდინებათ რომ თუ საკმარისად დიდ ხანს დაიცდით

0:09:23.000,0:09:26.000
ამ მოლეკულების შემთხვევითი ფლუქტუაციები

0:09:26.000,0:09:28.000
თუმცა შეუძლიათ მოიყვანონ ისინი

0:09:28.000,0:09:30.000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციაში.

0:09:30.000,0:09:32.000
და შემდეგ, რათქმაუნდა, საგნების ჭეშმარიტ მიმდინარეობაში,

0:09:32.000,0:09:34.000
ისინი უკან გაფართოვდებიან.

0:09:34.000,0:09:36.000
ასე რომ ენტროპია ყოველთვის არ უნდა იზრდებოდეს --

0:09:36.000,0:09:39.000
შესაძლებელია გქონდეთ ფლუქტუაციები დაბალ ენტროპიაში,

0:09:39.000,0:09:41.000
უფრო ორგანიზებულ სიტუაციებში.

0:09:41.000,0:09:43.000
თუ ეს მართალია.

0:09:43.000,0:09:45.000
ბოლცმანს თავში მოსდის

0:09:45.000,0:09:47.000
ორი ძალიან თანამედროვე სახის იდეა --

0:09:47.000,0:09:50.000
მულტი სამყარო და ანთროპული პრინციპი.

0:09:50.000,0:09:52.000
ის ამბობს, თერმული წონასწორობის პრობლემა

0:09:52.000,0:09:54.000
არის ის რომ ჩვენ არ შეგვიძლია იქ ცხოვრება.

0:09:54.000,0:09:57.000
გახსოვდეთ, თვით სიცოცხლე დამოკიდებულია დროის ისარზე.

0:09:57.000,0:09:59.000
ჩვენ არ შეგვეძლება დავამუშაოთ ინფორმაცია,

0:09:59.000,0:10:01.000
მეტაბოლიზმი, სიარული და საუბარი.

0:10:01.000,0:10:03.000
თუ ვიცხოვრებდით თერმულ წონასწორობაში.

0:10:03.000,0:10:05.000
თუ წარმოიდგენთ ძალიან დიდ, უზარმაზარ სამყაროს,

0:10:05.000,0:10:07.000
უსასრულოდ დიდ სამყაროს,

0:10:07.000,0:10:09.000
ნაწილაკების შემთხვევითი შეჯახებებით

0:10:09.000,0:10:12.000
იქ დაბალი ენტროპიის რეგიონებში იქნება შემთხვევითი პატარა ფლუქტუაციები

0:10:12.000,0:10:14.000
და შემდეგ ისინი უკან გაიფანტებიან.

0:10:14.000,0:10:16.000
მაგრამ ასევე იქნება დიდი ფლუქტუაციებიც.

0:10:16.000,0:10:18.000
შემთხვევითობით, თქვენ მიიღებთ პლანეტას

0:10:18.000,0:10:20.000
ან ვარსკვლავს, ან გალაქტიკას

0:10:20.000,0:10:22.000
ან ას მილიარდ გალაქტიკას.

0:10:22.000,0:10:24.000
ბოლცმანი ამბობს,

0:10:24.000,0:10:27.000
ჩვვენ მხოლოდ ვცხოვრობთ მულტი სამყაროს ნაწილში,

0:10:27.000,0:10:30.000
ფლუქტუაციური ნაწილაკების უსასრულოდ დიდი ნაკრების ნაწილში

0:10:30.000,0:10:32.000
სადაც სიცოცხლე შესაძლებელია.

0:10:32.000,0:10:34.000
ეს არის რეგიონი სადაც ენტროპია დაბალია.

0:10:34.000,0:10:37.000
შეიძლება ჩვენი სამყარო ერთ ერთი მათგანია

0:10:37.000,0:10:39.000
რომელიც ხდება დრო და დრო.

0:10:39.000,0:10:41.000
აი თქვენი საშინაო დავალება --

0:10:41.000,0:10:43.000
რეალურად დაფიქრდეთ ამაზე, განჭვრიტოთ რას ნიშნავს ეს

0:10:43.000,0:10:45.000
კარლ სეიგანმა ერთხელ თქვა თავისი ცნობილი ფრაზა

0:10:45.000,0:10:47.000
რომ "თუ გინდა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,

0:10:47.000,0:10:50.000
პირველად თქვენ სამყარო უნდა გამოიგონოთ."

0:10:50.000,0:10:52.000
თუმცა ის არ იყო მართალი.

0:10:52.000,0:10:55.000
ბოლცმანის სცენარით, თუ გსურთ შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,

0:10:55.000,0:10:58.000
თქვენ უნდა მოიცადოთ ატომების შემთხვევით მოძრაობას

0:10:58.000,0:11:00.000
რათა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი.

0:11:00.000,0:11:02.000
ეს მოხდება უფრო ხშირაად

0:11:02.000,0:11:04.000
ვიდრე ატომების შემთხვევითი მოძრაობა

0:11:04.000,0:11:06.000
შეგაქმნევინებთ ვაშლის ხეების ბაღს

0:11:06.000,0:11:08.000
შაქარს და ღუმელს,

0:11:08.000,0:11:10.000
და მხოლოდ შემდეგ ვაშლის ნამცხვარს.

0:11:10.000,0:11:13.000
ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს.

0:11:13.000,0:11:15.000
ეს წინასწარმეტყველებებია

0:11:15.000,0:11:18.000
ის რომ ფლუქტუაციები რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა მინიმალურია

0:11:18.000,0:11:21.000
თუ კი წარმოიდგენთ რომ ეს ოთახი რომელშიც ჩვენ ვართ ეხლა

0:11:21.000,0:11:23.000
არსებობს და ნამდვილია და აგერ ჩვენ ვართ

0:11:23.000,0:11:25.000
და ჩვენ გვაქვს, არა მხოლოდ ჩვენი მეხსიერება,

0:11:25.000,0:11:27.000
არამედ ჩვენი აღქმა რომ გარეთ რაღაც არის

0:11:27.000,0:11:31.000
რომელსაც ქვია კალიფორნიის ტექ.ინსტიტუტი, აშშ და რძიანი გზის გალაქტიკა.

0:11:31.000,0:11:34.000
ამ შთაბეჭდილებებით უფრო ადვილია რათა მოხდეს თქვენ ტვინში შემთხვევითი ფლუქტუაციები

0:11:34.000,0:11:36.000
ვიდრე ფაქტობრივად მთლიანად შემთხვევითი ფლუქტუაციები

0:11:36.000,0:11:39.000
"კალტექ"-ში (კალიფორნიის ტექ ინსტიტუტი) შტატებში და გალაქტიკაში.

0:11:39.000,0:11:41.000
კარგი ამბავი ისაა რომ,

0:11:41.000,0:11:44.000
ამის გამო ეს სცენარი არ მუშაობს; ის არაა სწორი.

0:11:44.000,0:11:47.000
ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს რომ ჩვენ უნდა ვიყოთ მინიმალური ფლუქტუაციების შედეგი

0:11:47.000,0:11:49.000
მაშინაც კი თუ დატოვებთ ჩვენ გალაქტიკას,

0:11:49.000,0:11:51.000
თქვენ ვერ მიიღებთ ას მილიარდ სხვა გალაქტიკას.

0:11:51.000,0:11:53.000
და ფეინმანსაც ესმოდა ეს.

0:11:53.000,0:11:57.000
ფეინმანი ამბობს, "ჰიპოთეზიდან სადაც სამყარო ფლუქტუაციაა,

0:11:57.000,0:11:59.000
ყველა ეს წინასწარმეტყველება არის ის რომ

0:11:59.000,0:12:01.000
თუ ჩვენ ვნახავთ სამყაროს იმ ნაწილს რომელიც აქამდე არ გვინახავს,

0:12:01.000,0:12:03.000
ჩვენ აღმოვაჩენთ, მას არეულს და არა ისეთ ნაწილს რომელსაც ვხედავთ --

0:12:03.000,0:12:05.000
მაღალ ენტროპიაზე.

0:12:05.000,0:12:07.000
თუ ჩვენი წესრიგი ფლუქტუაციებიდან გამომდინარეობს,

0:12:07.000,0:12:09.000
ჩვენ ვერ გვექნება წესრიგის მოლოდინი, გარდა იმ ადგილებისა სადაც შევამჩნიეთ ის.

0:12:09.000,0:12:13.000
ამის გამო ჩვენ გავაკეთეთ დასკვნა სამყარო არაა ფლუქტუაცია."

0:12:13.000,0:12:16.000
კარგი.მაშინ კითხვა ასეთია - რა არის სწორი პასუხი?

0:12:16.000,0:12:18.000
თუ სამყარო არაა ფლუქტუაცია,

0:12:18.000,0:12:21.000
რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს დაბალი ენტროპია?

0:12:21.000,0:12:24.000
და მე დიდი სიამოვნებით გეტყოდით პასუხს, მაგრამ დრო მითავდება.

0:12:24.000,0:12:26.000
(სიცილი)

0:12:26.000,0:12:28.000
აქ არის სამყარო რომელის შესახებაც გეტყვით,

0:12:28.000,0:12:30.000
სამყაროს წინააღმდეგ რომელიც მართლაც არსებობს --

0:12:30.000,0:12:32.000
მე გაჩვენეთ ეს სურათი.

0:12:32.000,0:12:34.000
სამყარო ფართოვდება ბოლო 10 მილიარდი წლის განმავლობაში ან უფრო მეტი

0:12:34.000,0:12:36.000
ის ცივდება.

0:12:36.000,0:12:38.000
თუმცა თუ ჩვენ ვიცით საკმარისი სამყაროს მომავალზე

0:12:38.000,0:12:40.000
რათა ვთქვათ უფრო მეტი.

0:12:40.000,0:12:42.000
თუ ბნელი ენერგია დარჩება ირგვლივ,

0:12:42.000,0:12:45.000
ვარსკვლავები გამოიყენებენ თავის ბირთვულ საწვავს, შეწყვეტენ ნათებას

0:12:45.000,0:12:47.000
ისინი მოხვდებიან შავ ხვრელებში.

0:12:47.000,0:12:49.000
ჩვენ ვიცხოვრებთ სამყაროში

0:12:49.000,0:12:51.000
რომელშიც შავი ხვრელების გარდა არაფერი იქნება

0:12:51.000,0:12:55.000
ეს სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 100 წელს --

0:12:55.000,0:12:57.000
გაცილებით მეტ ხანს ვიდრე ჩვენმა პატარა სამყარომ იცოცხლა აქამდე.

0:12:57.000,0:12:59.000
მომავალი გაცილებით გრძელია ვიდრე წარსული.

0:12:59.000,0:13:01.000
მაგრამ შავი ხვრელებიც კი ვერ იქნებიან მუდამ.

0:13:01.000,0:13:03.000
ისინი აორთქლებიან,

0:13:03.000,0:13:05.000
და ჩვენ დავრჩებით ცარიელი სივრცის ამარა.

0:13:05.000,0:13:09.000
ცარიელი სივრცე არსებითად დარჩება სამუდამოდ.

0:13:09.000,0:13:12.000
თუმცა, შეამჩნევთ, სანამ ცარიელი სივრცე ასხივებს რადიაციას,

0:13:12.000,0:13:14.000
ფაქტიურად აქ არის თერმული ფლუქტუაციები,

0:13:14.000,0:13:16.000
და ის ციკლურად მეორდება

0:13:16.000,0:13:18.000
ყველა სხვადასხვა შესაძლო კომბინაციებით

0:13:18.000,0:13:21.000
თავისუფალი ხარისხით, რომელც არსებობს ცარიელ სივრცეში.

0:13:21.000,0:13:23.000
თუმცა თუნდაც სამყარომ მუდამ იარსებოს,

0:13:23.000,0:13:25.000
არსებობს მხოლოდ სასრული რაოდენობის საგნები

0:13:25.000,0:13:27.000
რაც შესაძლებელია მოხდეს სამყაროში

0:13:27.000,0:13:29.000
ყოველი მათგანი ხდება დროის პერიოდში

0:13:29.000,0:13:32.000
რომელიც უდრის 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს.

0:13:32.000,0:13:34.000
თქვენთან ორი კითხვა მაქვს.

0:13:34.000,0:13:37.000
პირველი: თუ სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს,

0:13:37.000,0:13:39.000
რატომ გავჩნდით ჩვენ

0:13:39.000,0:13:42.000
მის პირველ 14 მილიარდ წელიწადში,

0:13:42.000,0:13:45.000
თბილ, კომფორტულ დიდი აფეთქების დაისის შემდეგ?

0:13:45.000,0:13:47.000
რატომ არ ვართ ცარიელ სივრცეში?

0:13:47.000,0:13:49.000
შესაძლოა თქვათ, "იქ არაფერია სიცოცხლისთვის ვარგისი,"

0:13:49.000,0:13:51.000
მაგრამ ეს არაა მართალი.

0:13:51.000,0:13:53.000
თქვენ შესაძლებელია ყოფილიყავით შემთხვევითი ფლუქტუაცია არაფრისგან.

0:13:53.000,0:13:55.000
რატომ არ ხართ?

0:13:55.000,0:13:58.000
უფრო მეტი საშინაო დავალება თქვენთვის.

0:13:58.000,0:14:00.000
როგორც ვთქვი, ფაქტიურად მე არ ვიცი პასუხი.

0:14:00.000,0:14:02.000
მე გაჩვენებთ ჩემ ფავორიტ სცენარს.

0:14:02.000,0:14:05.000
შეიძლება ეს უბრალოდ ასეა. არ არსებობს არავითარი ახსნა.

0:14:05.000,0:14:07.000
ეს სამყაროს სასტიკი ფაქტია,

0:14:07.000,0:14:10.000
რომელიც უნდა ისწავლო, რომ მიიღო და შეწყვიტო კითხვების დასმა.

0:14:11.000,0:14:13.000
ან შეიძლება დიდი აფეთქება

0:14:13.000,0:14:15.000
არ არის სამყაროს დასაწყისი.

0:14:15.000,0:14:18.000
კვერცხი, გაუტეხელი კვერცხი წარმოადგენს სამყაროს დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციას,

0:14:18.000,0:14:20.000
და მაინც, როცა ვაღებთ ჩვენ მაცივარს,

0:14:20.000,0:14:22.000
არ წამოვიყვირებთ, "ჰა რა მოულოდნელია აღმოაჩინო

0:14:22.000,0:14:24.000
ეს დაბალ ენტროპიული კონფიგურაცია ჩვენ მაცივარში."

0:14:24.000,0:14:27.000
ეს იმიტომ რომ კვერცხი არ არის ჩაკეტილი სისტემა;

0:14:27.000,0:14:29.000
მას ქათამი დებს.

0:14:29.000,0:14:33.000
შესაძლოა სამყარო მოდის უნივერსალური ქათმიდან.

0:14:33.000,0:14:35.000
შესაძლოა არსებობს რაღაც რაც ბუნებრივად

0:14:35.000,0:14:38.000
ფიზიკის კანონების ჩამოყალიბებით

0:14:38.000,0:14:40.000
საშუალებას აძლევს ჩვენნაირი სამყაროს წარმოშობას

0:14:40.000,0:14:42.000
დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციით.

0:14:42.000,0:14:44.000
თუ ეს მართალია, ის მოხდებოდა ერთზე ბევრად მეტჯერ;

0:14:44.000,0:14:47.000
ჩვვენ ვიქნებოდით მულტი სამყაროს ნაწილი.

0:14:47.000,0:14:49.000
ეს არის ჩემი ფავორიტი სცენარი.

0:14:49.000,0:14:52.000
ორგანიზატორებმა მთხოვეს დამემთავრებინა თამამი მოსაზრებით.

0:14:52.000,0:14:54.000
ჩემი თამამი მოსაზრება

0:14:54.000,0:14:57.000
არის ის რომ მე აბსოლიტურად დაცული ვიქნები ისტორიით.

0:14:57.000,0:14:59.000
და 50 წლის შემდეგ,

0:14:59.000,0:15:02.000
და ჩემი ყველა გიჟური იდეა მიღებული იქნება ჭეშმარიტებად

0:15:02.000,0:15:05.000
სამეცნიერო და გარე საზოგადოების მიერ.

0:15:05.000,0:15:07.000
ჩვენ ყველა დავიჯერებთ რომ ჩვენი პატარა სამყარო

0:15:07.000,0:15:10.000
მხოლოდ პატარა ნაწილია ბევრად დიდი მულტი სამყაროსი.

0:15:10.000,0:15:13.000
და კიდევ უკეთესი, ჩვენ გავიგებთ რა მოხდა დიდი აფეთქებისას

0:15:13.000,0:15:15.000
თეორიის მიხედვით

0:15:15.000,0:15:17.000
შეგვეძლება შევადაროთ დაკვირვებებს

0:15:17.000,0:15:19.000
ეს წინასწარმეტყველებაა. შეიძლება ვცდები

0:15:19.000,0:15:21.000
მაგრამ ჩვენ ვფიქრობდით როგორც ადამიანური რასა

0:15:21.000,0:15:23.000
იმის შესახებ თუ როგორი იყო სამყარო,

0:15:23.000,0:15:26.000
რატომ იყო ის ისეთი როგორიც იყო მრავალი მრავალი წლის განმავლობაში.

0:15:26.000,0:15:29.000
ამაღელვებელია ფიქრი რომ ჩვენ შეიძლება ოდესმე საბოლოოდ ვიცოდეთ პასუხი.

0:15:29.000,0:15:31.000
მადლობა

0:15:31.000,0:15:33.000
(აპლოდისმენტები)