WEBVTT

00:00:00.000 --> 00:00:02.000
Evren

00:00:02.000 --> 00:00:04.000
gerçekten büyüktür.

00:00:04.000 --> 00:00:07.000
Biz bir galaksi içinde yağıyoruz, Samanyolu galaksisi.

00:00:07.000 --> 00:00:10.000
Samanyolu galaksisi içinde yaklaşık 100 milyar yıldız var.

00:00:10.000 --> 00:00:12.000
Ve eğer bir kamera alır da

00:00:12.000 --> 00:00:14.000
gökyüzündeki rastgele bir yere tutar

00:00:14.000 --> 00:00:16.000
ve enstantanesini açık bırakırsanız

00:00:16.000 --> 00:00:19.000
kameranız Hubble Uzay teleskobuna bağlı olduğu sürece

00:00:19.000 --> 00:00:21.000
şuna benzer bir görüntü elde edersiniz.

00:00:21.000 --> 00:00:24.000
Bu baloncukların her biri

00:00:24.000 --> 00:00:26.000
hemen hemen bizim Samanyolu galaksimiz büyüklüğünde galaksiler --

00:00:26.000 --> 00:00:29.000
her bir baloncukta 100 milyar yıldız var.

00:00:29.000 --> 00:00:32.000
Görülebilir evrende yaklaşık 100 milyar

00:00:32.000 --> 00:00:34.000
galaksi mevcut.

00:00:34.000 --> 00:00:36.000
Bilmeniz gereken tek sayı 100 milyar.

00:00:36.000 --> 00:00:39.000
Evrenin yaşı, yani Big Bang'den şimdiye kadarki zaman

00:00:39.000 --> 00:00:41.000
100 milyar köpek yılı.

00:00:41.000 --> 00:00:43.000
(Gülüşmeler)

00:00:43.000 --> 00:00:46.000
Bunlar size bizim evrendeki yerimiz hakkında birşey söylüyor.

NOTE Paragraph

00:00:46.000 --> 00:00:48.000
Böyle bir resim karşısında yapabileceğiniz şeylerden biri onu takdir etmek.

00:00:48.000 --> 00:00:50.000
Gerçekten çok güzel.

00:00:50.000 --> 00:00:53.000
Sıklıkla merak etmişimdir, daha önce

00:00:53.000 --> 00:00:56.000
hüç görmemiş olmalarına rağmen bozkırda yaşayan atalarımızın

00:00:56.000 --> 00:00:58.000
galaksi resimlerini beğenecek şekilde evrimleşmeleri için

00:00:58.000 --> 00:01:00.000
gereken evrimsel baskı neydi acaba?

00:01:00.000 --> 00:01:02.000
AMa bizler onu anlamak da istiyoruz.

00:01:02.000 --> 00:01:06.000
Bir kozmolojist olarak, evrenin neden böyle olduğu sorusunu sormak istiyorum.

00:01:06.000 --> 00:01:09.000
Elimizdeki ipuçlarından biri evrenin zamanla değişiyor olması.

00:01:09.000 --> 00:01:12.000
Eğer bu galaksilerden birine bakar ve hızını ölçerseniz,

00:01:12.000 --> 00:01:14.000
sizden uzaklaştığını fark edersiniz.

00:01:14.000 --> 00:01:16.000
Daha uzaktaki bir galaksiye bakacak olursanız,

00:01:16.000 --> 00:01:18.000
daha da hızlı hareket ettiğini görürsünüz.

00:01:18.000 --> 00:01:20.000
Bu nedenle bizler evrenin genişlediğini söylüyoruz.

NOTE Paragraph

00:01:20.000 --> 00:01:22.000
Bu şu demek elbette, geçmişte herşey

00:01:22.000 --> 00:01:24.000
birbirine daha yakındı.

00:01:24.000 --> 00:01:26.000
Geçmişte evren çok daha yoğundu,

00:01:26.000 --> 00:01:28.000
ve daha da sıcaktı.

00:01:28.000 --> 00:01:30.000
Eğer cisimleri bir araya sıkıştırırsanız ısı artar.

00:01:30.000 --> 00:01:32.000
Bu bizim açımızdan oldukça mantıklı.

00:01:32.000 --> 00:01:34.000
Onun kadar mantıklı gelmeyen şey ise şu

00:01:34.000 --> 00:01:37.000
evren, eskiden, Big Bang zamanlarında

00:01:37.000 --> 00:01:39.000
aynı zamanda çok da düzenliydi.

00:01:39.000 --> 00:01:41.000
Bunun sürpriz olmadığını düşünebilirsiniz.

00:01:41.000 --> 00:01:43.000
BU odadaki hava oldukça düzenli.

00:01:43.000 --> 00:01:46.000
Şunu diyebilirsiniz;" Belki de kendiliğinden düzenli hale geldi."

00:01:46.000 --> 00:01:49.000
Ama Big Bang zamanındaki koşullar çok ama çok daha farklıydı,

00:01:49.000 --> 00:01:51.000
şu anda bu odanın koşullarından çok daha farklı.

00:01:51.000 --> 00:01:53.000
Özellikle, cisimler çok daha yoğundular.

00:01:53.000 --> 00:01:55.000
Cisimlerin çekimsel güçleri

00:01:55.000 --> 00:01:57.000
Big Bangie yakın zamanlarda çok daha fazlaydı.

NOTE Paragraph

00:01:57.000 --> 00:01:59.000
Şunu düşünmeniz lazım

00:01:59.000 --> 00:02:01.000
her biri 100 milyar yıldız içeren

00:02:01.000 --> 00:02:03.000
yüz milyar galaksimiz var.

00:02:03.000 --> 00:02:06.000
Erken dönemlerde, bu 100 milyar galaksi

00:02:06.000 --> 00:02:09.000
şu kadarcık bir alana sığıyorlardı --

00:02:09.000 --> 00:02:11.000
mecazi anlamda değil, gerçekten.

00:02:11.000 --> 00:02:13.000
Ve bu sıkışmanın içinde hiç bir düzensizlik

00:02:13.000 --> 00:02:15.000
olmadığını hayal etmelisiniz,

00:02:15.000 --> 00:02:17.000
bir yerdekinden daha fazla sayıda

00:02:17.000 --> 00:02:19.000
atom bulunduran hiç bir düzensiz küme olmamış olmalı.

00:02:19.000 --> 00:02:22.000
Çünkü eğer olsaydı, bu noktalar çekimsel güç altında kendi içlerine çökerek

00:02:22.000 --> 00:02:24.000
dev kara delikler haline gelirlerdi.

00:02:24.000 --> 00:02:27.000
Erken dönemlerde evreni düzenli tutmak

00:02:27.000 --> 00:02:29.000
çok da kolay değil, epey hassas bir sistem gerektiriyor.

00:02:29.000 --> 00:02:31.000
Bu, erken evrenin

00:02:31.000 --> 00:02:33.000
rastgele seçilmediğini gçsteren bir ipucu.

00:02:33.000 --> 00:02:35.000
Onun bu şekilde olmasını saülayan bir şey vardı.

00:02:35.000 --> 00:02:37.000
Bizler bunun ne olduğunu anlamaya çalışıyoruz.

NOTE Paragraph

00:02:37.000 --> 00:02:40.000
Bunu anlamamızdaki ilk adımı Ludwif Boltzmann attı,

00:02:40.000 --> 00:02:43.000
19 yüzyılda yaşamış bir Avusturyalı fizikçi.

00:02:43.000 --> 00:02:46.000
Boltzmann'ın katkıları entropi kavramını anlamamıza yardımcı oldu.

00:02:46.000 --> 00:02:48.000
Entropi'yi duymuş olmalısınız.

00:02:48.000 --> 00:02:51.000
Bazı sistemlerin rastgelelik, karmaşıklık, kaos hali.

00:02:51.000 --> 00:02:53.000
Boltzmann bize bir formul verdi --

00:02:53.000 --> 00:02:55.000
şu anda bu formül mezartaşında kazılı --

00:02:55.000 --> 00:02:57.000
bu formül entrpinin ne olduğunu rakamlara döküyor.

00:02:57.000 --> 00:02:59.000
Kısaca şunu gösteriyor

00:02:59.000 --> 00:03:01.000
entropi, bir sistemin bileşenlerini

00:03:01.000 --> 00:03:04.000
makroskopik olarak aynı görünümü bozmadan, siz farkına varmadan

00:03:04.000 --> 00:03:06.000
yapılabilecek düzenlemelerin toplamıdır.

00:03:06.000 --> 00:03:08.000
Bu odada hava var, ve sizler

00:03:08.000 --> 00:03:11.000
her bir atomun farkında değilsiniz.

00:03:11.000 --> 00:03:13.000
Düşük entropili bir düzende

00:03:13.000 --> 00:03:15.000
böyle görünen az sayıdaki dağılımdan birisi bu.

00:03:15.000 --> 00:03:17.000
Yüksek entropili düzende ise

00:03:17.000 --> 00:03:19.000
bu şekilde görünen pek çok dağılımdan biri.

00:03:19.000 --> 00:03:21.000
Bu çok önemli bir nokta,

00:03:21.000 --> 00:03:23.000
çünkü bizim termodinamiğin

00:03:23.000 --> 00:03:25.000
ikinci yasasını açıklamamıza yardımcı oluyor --

00:03:25.000 --> 00:03:28.000
bu yasa, evrende entropinin arttığını söyler,

00:03:28.000 --> 00:03:30.000
ya da evrenin bir köşesinde yalıtıldığını.

NOTE Paragraph

00:03:30.000 --> 00:03:32.000
Entropinin artmasının nedeni şu,

00:03:32.000 --> 00:03:35.000
yüksek entropiye gitme yolları,

00:03:35.000 --> 00:03:37.000
düşük entropiye gitme yollarından çok daha fazla sayıda.

00:03:37.000 --> 00:03:39.000
Bu çok güzel bir önsezi, ama

00:03:39.000 --> 00:03:41.000
bir şeyi unutuyor.

00:03:41.000 --> 00:03:43.000
Bu arada, bu entropinin gittikçe artması kavramı

00:03:43.000 --> 00:03:46.000
zaman oku dediğimiz kavramın arkasındaki ana neden,

00:03:46.000 --> 00:03:48.000
yani geçmişle gelecek arasındaki fark.

00:03:48.000 --> 00:03:50.000
Geçmiş ile gelecek arasındaki

00:03:50.000 --> 00:03:52.000
her bir farklılık bundan

00:03:52.000 --> 00:03:54.000
entropi artışından kaynaklanıyor --

00:03:54.000 --> 00:03:57.000
yani geçmişi anımsayabilmeniz ama geleceği bilememeniz.

00:03:57.000 --> 00:04:00.000
Önce doğmanız, sonra yaşamanız ve sonunda ölmeniz,

00:04:00.000 --> 00:04:02.000
hep bu sırayla oluyor,

00:04:02.000 --> 00:04:04.000
nedeni artan entropi.

00:04:04.000 --> 00:04:06.000
Boltzmann şunu açıkladı, eğer işe düşük entropi ile başlarsanız

00:04:06.000 --> 00:04:08.000
onun artması son derece doğaldır,

00:04:08.000 --> 00:04:11.000
çünkü entropi artışı ile sonlacak alternatifler çok fazla sayıda.

00:04:11.000 --> 00:04:13.000
Ama açıklamadığı bir şey vardı

00:04:13.000 --> 00:04:16.000
neden entropi en başta düşüktü?

NOTE Paragraph

00:04:16.000 --> 00:04:18.000
Genç evrende entrpğinin düşün olması

00:04:18.000 --> 00:04:20.000
genç evrenin aslında çok düzenli

00:04:20.000 --> 00:04:22.000
olmasından kaynaklanıyor.

00:04:22.000 --> 00:04:24.000
Bunu anlamayı çok istiyoruz.

00:04:24.000 --> 00:04:26.000
Bizlerin, kozmoljist olarak işimiz bu.

00:04:26.000 --> 00:04:28.000
Ama, ne yazık ki bu soru çok fazla

00:04:28.000 --> 00:04:30.000
üzerinde uğraştığımız bir soru değil.

00:04:30.000 --> 00:04:32.000
Bu günümüzde yaşayan bir kozmoloğa

00:04:32.000 --> 00:04:34.000
"Son zamanlarda uğraştığınız ana

00:04:34.000 --> 00:04:36.000
sorunlar nelerdir?" diye sorduğunuzda alacağınız yanıtların başında gelmiyor.

00:04:36.000 --> 00:04:38.000
Bu durumun ciddi bir sorun olduğunu anlayan insanların başında

00:04:38.000 --> 00:04:40.000
Richard Feynman vardı.

00:04:40.000 --> 00:04:42.000
50 yıl önce bir dizi konuşma yaptı.

00:04:42.000 --> 00:04:44.000
Daha sonra "Fizik Kanunlarının Özellikleri"

00:04:44.000 --> 00:04:46.000
olarak ünlenecek bir grup konuşma yaptı.

00:04:46.000 --> 00:04:48.000
Caltech üniversitesi öğrencilerine verdiği dersler

00:04:48.000 --> 00:04:50.000
"Feynman'ın Fizik Üzerine Dersleri" haline geldi.

00:04:50.000 --> 00:04:52.000
Caltechideki yüksek lisans öğrencilerine verdiği dersler de

00:04:52.000 --> 00:04:54.000
"Feynman'ın Yerçekimi Dersleri" oldu.

00:04:54.000 --> 00:04:57.000
Bu kitapların her biri, bu konuşmaların her birinde

00:04:57.000 --> 00:04:59.000
bu bilmecenin altını çizdi:

00:04:59.000 --> 00:05:02.000
Neden genç evrenin entropisi bu kadar düşüktü?

NOTE Paragraph

00:05:02.000 --> 00:05:04.000
Burada diyor ki -- yok, aksanını taklit etmeyeceğim --

00:05:04.000 --> 00:05:07.000
"Bir nedenden ötürü, bir zamanlar,

00:05:07.000 --> 00:05:10.000
evrenin enerji içeriğinin entropisi çok düşüktü,

00:05:10.000 --> 00:05:12.000
o zamandan beri entropi arttı.

00:05:12.000 --> 00:05:15.000
Evrenin başlangıcının tarihi ile ilgili gizem

00:05:15.000 --> 00:05:18.000
ortadan kaldırılmadığı sürece, zamanın akışı ile ilgili

00:05:18.000 --> 00:05:20.000
bildiğimiz şeyler birer spekülasyondan

00:05:20.000 --> 00:05:22.000
öteye gidemez."

00:05:22.000 --> 00:05:24.000
Yani, bizim işimiz bu.

00:05:24.000 --> 00:05:26.000
Bunu bilmek istiyoruz. -- bu konuşma 50 yıl önceki bir konuşma.

00:05:26.000 --> 00:05:28.000
Elbette "artık bunu bulmuşuzdur" diye düşünüyor olmalısınız.

00:05:28.000 --> 00:05:30.000
Ama bunu bulduğumuzu söyleyemeyeceğim size.

NOTE Paragraph

00:05:30.000 --> 00:05:32.000
Sorunun eskisinden daha da kötü

00:05:32.000 --> 00:05:34.000
hale gelmesinin nedeni,

00:05:34.000 --> 00:05:36.000
1998 yılında

00:05:36.000 --> 00:05:39.000
evren hakkında daha önce bilmediğimiz temel bir şey daha öğrenmiş olmamız.

00:05:39.000 --> 00:05:41.000
Onun hızlandığını farkettik.

00:05:41.000 --> 00:05:43.000
Evren sadece genişlemiyor,

00:05:43.000 --> 00:05:45.000
eğer galaksilere bakarsanız, daha uzağa gidiyorlar.

00:05:45.000 --> 00:05:47.000
Eğer bir milyar yıl sonra gelir tekrar bakarsanız,

00:05:47.000 --> 00:05:50.000
daha da hızlı uzaklaştıklarını görürsünüz.

00:05:50.000 --> 00:05:53.000
Galaksiler birer birer bizden daha uzaklara gidiyorlar.

00:05:53.000 --> 00:05:55.000
Bu nedenle evrenin hızlandığını söylüyoruz.

00:05:55.000 --> 00:05:57.000
Evrenin başlangıcındaki düşük entropi sorunun aksine

00:05:57.000 --> 00:05:59.000
bu konuda tam bir yanıtımız olmasa da,

00:05:59.000 --> 00:06:01.000
onu açıklayacak iyi bir teorimiz var.

00:06:01.000 --> 00:06:03.000
Bu teori doğruysa elbet,

00:06:03.000 --> 00:06:05.000
teorinin adı Karanlık Enerji Teorisi.

00:06:05.000 --> 00:06:08.000
Uzayın kendisinin bir enerjisi olduğuna dayalı.

NOTE Paragraph

00:06:08.000 --> 00:06:11.000
Uzaydaki her bir santimetreküp,

00:06:11.000 --> 00:06:13.000
içinde bir madde barındırsa da,

00:06:13.000 --> 00:06:15.000
içinde parçacıklar, cisimle, radyasyon ya da neyse olsun olmasın

00:06:15.000 --> 00:06:18.000
enerji içeriyor, hatta uzayın kendisinin bir enerjisi var.

00:06:18.000 --> 00:06:20.000
Einstein'a göre bu enerji,

00:06:20.000 --> 00:06:23.000
evrene itici bir güç veriyor.

00:06:23.000 --> 00:06:25.000
Galaksileri birbirinden uzaklaştıran,

00:06:25.000 --> 00:06:27.000
onları iten enerji de bu.

00:06:27.000 --> 00:06:30.000
Çünkü karanlık enerji, madde veya radyasyonun aksine,

00:06:30.000 --> 00:06:33.000
evren genişledikçe seyrelmiyor.

00:06:33.000 --> 00:06:35.000
Her bir santimetrekipteki enerji miktarı

00:06:35.000 --> 00:06:37.000
sabit kalıyor,

00:06:37.000 --> 00:06:39.000
evren gittikçe genişliyor olsa bile.

00:06:39.000 --> 00:06:42.000
Bu durumun evrenin ilerde

00:06:42.000 --> 00:06:45.000
başına gelecekler üzerinde çok öenmli bir etkisi var.

00:06:45.000 --> 00:06:47.000
Mesela, evren sonsuza dek genişlemeye devam edecek.

NOTE Paragraph

00:06:47.000 --> 00:06:49.000
Ben sizin yaşlarınızda iken,

00:06:49.000 --> 00:06:51.000
evrenin ne yapacağını bilemiyorduk.

00:06:51.000 --> 00:06:54.000
Bu nedenle bazıları evrenin ileride içine çökerek küçüleceğine inanıyorlardı.

00:06:54.000 --> 00:06:56.000
Einstein bu fikre çok sıcak bakıyordu.

00:06:56.000 --> 00:06:59.000
Ama karanlık enerji orada, ve bir yere de gitmiyor,

00:06:59.000 --> 00:07:02.000
bu nedenle evren sonsuza dek genişlemeye deva edecek.

00:07:02.000 --> 00:07:04.000
Geçmişte 14 milyar yıl var,

00:07:04.000 --> 00:07:06.000
ya da 100 milyar köpek yılı,

00:07:06.000 --> 00:07:09.000
ama geleceğindeki süre sonsuz.

00:07:09.000 --> 00:07:12.000
Ama bütün bunlara rağmen, bizler için

00:07:12.000 --> 00:07:14.000
evren sonlu görünüyor.

00:07:14.000 --> 00:07:16.000
Uzak sonlu ya da sonsuz olabilir,

00:07:16.000 --> 00:07:18.000
ama evren hızlandığı iin

00:07:18.000 --> 00:07:20.000
bizim görmediğimiz ve ileride de

00:07:20.000 --> 00:07:22.000
asla göremeyeceğimiz kısımlar var.

00:07:22.000 --> 00:07:24.000
Bizim evrende uaşabileceğimiz alan sınırlı,

00:07:24.000 --> 00:07:26.000
hatta bir ufukla sınırlı.

00:07:26.000 --> 00:07:28.000
Her ne kadar zaman sonsuza dek gitse de,

00:07:28.000 --> 00:07:30.000
uzay bizim için sonsuz değil.

00:07:30.000 --> 00:07:33.000
Son olarak da, boş uzayın bir ısısı var.

NOTE Paragraph

00:07:33.000 --> 00:07:35.000
1970'lerde Stephen Hawking bizlere

00:07:35.000 --> 00:07:37.000
kara deliklerin, her ne kadar onları kara düşünseniz de

00:07:37.000 --> 00:07:39.000
radyasyon yaydığını söylemişti,

00:07:39.000 --> 00:07:41.000
quantim mekaniğini göz önüne alırsanız durum bu.

00:07:41.000 --> 00:07:44.000
Kara delik etrafındaki uzay-zamanın eğimi

00:07:44.000 --> 00:07:47.000
quantum mekanik dalgalanmalarını canlandırıyor,

00:07:47.000 --> 00:07:49.000
böylece kara delik ışınım yayıyor.

00:07:49.000 --> 00:07:52.000
Hawking ve Gary Gibbons tarafından yapılan hesaplamalar

00:07:52.000 --> 00:07:55.000
şunu gösterdi, eğer boş uzayda karanlık enerji varsa,

00:07:55.000 --> 00:07:58.000
tüm evren ışınım salıyor.

00:07:58.000 --> 00:08:00.000
Boş uzayın enerjisi

00:08:00.000 --> 00:08:02.000
kuantum dalgalanmalarını canlandırıyor.

00:08:02.000 --> 00:08:04.000
Yani her ne kadar evren sonsuza kadar sürerken,

00:08:04.000 --> 00:08:07.000
bildiğimiz maddeler ve radyasyon gittikçe azalıp zayıflayacak,

00:08:07.000 --> 00:08:09.000
ama her zaman bir ışınım, bir tür

00:08:09.000 --> 00:08:11.000
termal dalgalanma kalacak,

00:08:11.000 --> 00:08:13.000
bomboş uzayda bile.

00:08:13.000 --> 00:08:15.000
Bu une benziyor,

00:08:15.000 --> 00:08:17.000
evren bir kutu dolusu gaz gibi

00:08:17.000 --> 00:08:19.000
sonsuza dek devam edecek.

00:08:19.000 --> 00:08:21.000
Bunun sonuçları neler?

NOTE Paragraph

00:08:21.000 --> 00:08:24.000
Bu konuyu Boltzmann 19 yüzyılda irdeledi.

00:08:24.000 --> 00:08:27.000
Dedi ki, entropi artıyor

00:08:27.000 --> 00:08:29.000
çünkü entropinin artması için pek çok ama pek çok

00:08:29.000 --> 00:08:32.000
farklı yol var, ama entropinin azlaması için böyle değil durum.

00:08:32.000 --> 00:08:35.000
Bu biraz sıkıntılı bir ifade.

00:08:35.000 --> 00:08:37.000
Muhtemelen entropi artacak,

00:08:37.000 --> 00:08:39.000
ve bu olasılık oldukça fazla.

00:08:39.000 --> 00:08:41.000
Yani pek düşünüp dert etmeye değmez --

00:08:41.000 --> 00:08:45.000
bu odadaki havanın odanın bir tarafında kümelenmesi ve bizim boğulmamız

00:08:45.000 --> 00:08:47.000
oldukça, oldukça düşük bir ihtimal.

00:08:47.000 --> 00:08:49.000
Ama eğer kapılaı kapar ve bizleri burada

00:08:49.000 --> 00:08:51.000
sonsuza dek tutacak olursanız, geçekten sonsuza dek,

00:08:51.000 --> 00:08:53.000
bu olacaktır.

00:08:53.000 --> 00:08:55.000
Bu odadaki moleküllerin bir şekilde bulunacakları her tür

00:08:55.000 --> 00:08:58.000
kombinasyon sonuçta ortaya çıkacaktır,

00:08:58.000 --> 00:09:00.000
uzun zaman diliminde bu olacaktır.

NOTE Paragraph

00:09:00.000 --> 00:09:03.000
Boltzmann diyor ki, bakın ile termak eşitlikte bir evren ile

00:09:03.000 --> 00:09:05.000
başlayabilirsiniz.

00:09:05.000 --> 00:09:08.000
Onun Big Bang hakkında bir bilgisi yoktu, evrenin genişlediğinden de haberdar değildi.

00:09:08.000 --> 00:09:11.000
Uzay ve evrenin İsaac Newton tarafından açıklandığını düşünüyordu:

00:09:11.000 --> 00:09:13.000
Değişmezdileri, sonsuza dek ortalıkta olacaklardı.

00:09:13.000 --> 00:09:15.000
Onun kafasındaki ideal evren

00:09:15.000 --> 00:09:18.000
hava moleküllerinin her yere eşit oranda dağıldığı yapıya benzer bir yapıdaydı --

00:09:18.000 --> 00:09:20.000
tüm molekillerin dağıldığı bir yapı.

00:09:20.000 --> 00:09:23.000
Ama eğer Boltzmann iseniz, şunu bilirsiniz ki,

00:09:23.000 --> 00:09:26.000
eğer yeterince uzun beklerseniz, bu moleküllerin rastlantısal dalgalanmaları

00:09:26.000 --> 00:09:28.000
eninde sonunda onları daha düşük

00:09:28.000 --> 00:09:30.000
entropi yapısına sahip düzenlemelere götürecektir.

00:09:30.000 --> 00:09:32.000
Bu olduğunda da, olayın doğası gereği,

00:09:32.000 --> 00:09:34.000
tekrar genişleyecekler.

00:09:34.000 --> 00:09:36.000
Yani aslında entropi her zaman kesintisiz olarak artmıyor --

00:09:36.000 --> 00:09:39.000
arada düşük entropiye giden dalgalanmalar da oluyor,

00:09:39.000 --> 00:09:41.000
daha organize durumlara giden dalgalanmalar.

NOTE Paragraph

00:09:41.000 --> 00:09:43.000
Eğer bu doğru ise,

00:09:43.000 --> 00:09:45.000
Boltzmann çok modern iki fikrin

00:09:45.000 --> 00:09:47.000
fikir babası olmuş durumda--

00:09:47.000 --> 00:09:50.000
"çoklu evren" ve "insana bağımlılık presibi".

00:09:50.000 --> 00:09:52.000
Diyor ki, termal denge ile ilgili sorun

00:09:52.000 --> 00:09:54.000
bizim orada yağayamıyor olmamız.

00:09:54.000 --> 00:09:57.000
Anımsayın, yaşam zaman akışına ihtiyaç duyar.

00:09:57.000 --> 00:09:59.000
Eğer termal denge durumunda yaşıyor olsaydık,

00:09:59.000 --> 00:10:01.000
bilgiyi işleyemez, yürüyemez, konuşamaz

00:10:01.000 --> 00:10:03.000
hatta bilgiyi işleyemezdik.

00:10:03.000 --> 00:10:05.000
yani eğer çok ama çok büyük bir evren düşünürseniz,

00:10:05.000 --> 00:10:07.000
birbirine rastgele çarpan parçacıkların

00:10:07.000 --> 00:10:09.000
bulunduğu sonsuz büyüklikte bir evren,

00:10:09.000 --> 00:10:12.000
sonuçta daha düşük entropili durumlara ufak da olsa dalgalanmalar olacaktır,

00:10:12.000 --> 00:10:14.000
daha sonra da eski haline dönecektir.

00:10:14.000 --> 00:10:16.000
Ama berbaerinde daha büyük dalgalanmalar da olacaktır.

00:10:16.000 --> 00:10:18.000
Nadiren bu dalgalanmalar bir gezegen

00:10:18.000 --> 00:10:20.000
ya da bir yıldız, bir galaksi

00:10:20.000 --> 00:10:22.000
veya yüz milyar galaksinin ortaya çıkmasına neden olabilir.

00:10:22.000 --> 00:10:24.000
Boltzmann diyor ki,

00:10:24.000 --> 00:10:27.000
bizler, bu çoklu evrenin bir dizi büyük partikül

00:10:27.000 --> 00:10:30.000
dalgalanmaları olan ve yaşamın mümkün olduğu

00:10:30.000 --> 00:10:32.000
bir bölgesindeyiz.

00:10:32.000 --> 00:10:34.000
Burası entropinin düşük olduğu bir bölge.

00:10:34.000 --> 00:10:37.000
Belki de bizim evrenimiz arada olan şeylerden

00:10:37.000 --> 00:10:39.000
yanlızda bir tanesi.

NOTE Paragraph

00:10:39.000 --> 00:10:41.000
Şimdi size bir ödev, bunu iyice düşünün

00:10:41.000 --> 00:10:43.000
derinlemesine, ne anlama geldiğini anlatmaya çalışın.

00:10:43.000 --> 00:10:45.000
Carl Sagan bir zamanlar şu meşhur lafı söylemişti:

00:10:45.000 --> 00:10:47.000
"Elmalı turta yapmak için,

00:10:47.000 --> 00:10:50.000
önce evreni icat etmeniz gerekir."

00:10:50.000 --> 00:10:52.000
Ama söylediği doğru değil.

00:10:52.000 --> 00:10:55.000
Boltzmann'ın modeline göre, eğer elmalı turta yapmak isterseniz

00:10:55.000 --> 00:10:58.000
önce atomların rastgele tesadüfi hareketlerinin size

00:10:58.000 --> 00:11:00.000
bir elmalı turta yapacağı anı beklemeniz gerekli.

00:11:00.000 --> 00:11:02.000
Bu durum, aynı atomların rastgele hareketlerinin

00:11:02.000 --> 00:11:04.000
size bir elma bahçesi, biraz şeker,

00:11:04.000 --> 00:11:06.000
bir fırın ortaya çıkarmasından

00:11:06.000 --> 00:11:08.000
ve bunları kullanarak elmalı turta pişirmenizdeni

00:11:08.000 --> 00:11:10.000
çok daha yüksek olasılıkla ve sık ortaya çıkacaktır.

00:11:10.000 --> 00:11:13.000
Bu model öngörülerde bulunuyor.

00:11:13.000 --> 00:11:15.000
Bu öngörülere göre bizi ortaya çıkaran

00:11:15.000 --> 00:11:18.000
dalgalanmalar minimal dalgalar.

00:11:18.000 --> 00:11:21.000
Şu an içinde bulunduğumuz odanın var olduğunu

00:11:21.000 --> 00:11:23.000
ve gerçek olduğunu hayal edelim,

00:11:23.000 --> 00:11:25.000
hatta sadece hayal değil,

00:11:25.000 --> 00:11:27.000
bu odanın dışında da Caltech diye bir şey olduğunu

00:11:27.000 --> 00:11:31.000
onun ötesinde Amerika Birleşik Devletleri ve hatta Samanyolu galaksisi olduğunu varsayalım

00:11:31.000 --> 00:11:34.000
bu imgelerin beyninizde rastgele oluşan dalgalanmalarla ortaya çıkması

00:11:34.000 --> 00:11:36.000
her birinin ayrı ayrı oluşan dalgalarla var olmasından,

00:11:36.000 --> 00:11:39.000
Caltech'i Amerika'yı, hatta galaksiyi oluşturmasından çok daha kolay.

NOTE Paragraph

00:11:39.000 --> 00:11:41.000
Güzel haber şu ki,

00:11:41.000 --> 00:11:44.000
bu nedenle bu varsayım doğru değil.

00:11:44.000 --> 00:11:47.000
Bu senaryoya göre bizler minimal dalgalanma olmalıyız.

00:11:47.000 --> 00:11:49.000
Bizim galaksimizi bir kenara bırakacak olsanız bile

00:11:49.000 --> 00:11:51.000
diğer 100 milyar galaksiyi bu şekilde elde edemezsiniz.

00:11:51.000 --> 00:11:53.000
Feynman da bunu anlamıştı.

00:11:53.000 --> 00:11:57.000
Dedi ki " Dünyanın bir dalgalanma olduğu hipotezinden

00:11:57.000 --> 00:11:59.000
yola çıkarsak ve

00:11:59.000 --> 00:12:01.000
daha önce dünyanın hiç bilmediğimiz bir yerine bakarsak,

00:12:01.000 --> 00:12:03.000
onu karmakarışık görürüz, daha önce gördüklerimizden farklı --

00:12:03.000 --> 00:12:05.000
yüksek entropili.

00:12:05.000 --> 00:12:07.000
Eğer bizim mevcut düzenimiz bir dalgalanmalaya bağlı ise

00:12:07.000 --> 00:12:09.000
sadece fark ettiğimiz nokta dışında herhangi bir düzen görmiyor olmamız gerekir.

00:12:09.000 --> 00:12:13.000
Bu nedenle evrenin bir dalgalanma olmadığı sonucuna varabiliriz.

00:12:13.000 --> 00:12:16.000
Bu çok iyi. Şİmdi sorumuz şu, bunların hangisi doğru cevap?

00:12:16.000 --> 00:12:18.000
Eğer evren bir dalgalanma değilse,

00:12:18.000 --> 00:12:21.000
neden genç evren düşük entropili idi?

00:12:21.000 --> 00:12:24.000
Size bu sorunun yanıtını vermeyi çok isterdim ama vaktim doluyor.

NOTE Paragraph

00:12:24.000 --> 00:12:26.000
(Gülüşmeler)

NOTE Paragraph

00:12:26.000 --> 00:12:28.000
Gerçekte var olan evren ile, bugün burada

00:12:28.000 --> 00:12:30.000
size anlattığımız evreni karşılaştıralım.

00:12:30.000 --> 00:12:32.000
Size bu resmi gösterdim.

00:12:32.000 --> 00:12:34.000
Evren son 10 milyar yıldır genişliyor.

00:12:34.000 --> 00:12:36.000
Gittikçe soğuyor.

00:12:36.000 --> 00:12:38.000
Ama evrenin geleceği hakkında daha çok öngörüde bulunmak için

00:12:38.000 --> 00:12:40.000
epey bilgiye sahibiz.

00:12:40.000 --> 00:12:42.000
Eğer karanlık madde ortalarda olmayı sürdürürse

00:12:42.000 --> 00:12:45.000
etrafımızdaki yıldızların yakıtları bitecek, yanmayı bırakacaklar.

00:12:45.000 --> 00:12:47.000
Birer karadelik haline gelecekler.

00:12:47.000 --> 00:12:49.000
İçinde karadelikten başka birey kalmamış olan

00:12:49.000 --> 00:12:51.000
bir evrende yaşayacağızç

00:12:51.000 --> 00:12:55.000
Bu evren 100 üzeri 10 yıl sürecek --

00:12:55.000 --> 00:12:57.000
şu anki genç evrenimizden çok daha yaşlı olacak.

00:12:57.000 --> 00:12:59.000
Gelecek, geçmişten çok daha uzun sürecek.

00:12:59.000 --> 00:13:01.000
Ama kara delikler bile sonsuza dek sürmezler.

00:13:01.000 --> 00:13:03.000
Zamanla yok olacaklar,

00:13:03.000 --> 00:13:05.000
ve sonunca sadece bomboş bir uzay kalacak.

00:13:05.000 --> 00:13:09.000
Boş uzay, sonsuza dek devam edebilir.

00:13:09.000 --> 00:13:12.000
Ama fark ettiyseniz, boş uzayda da ışınım olduğundan

00:13:12.000 --> 00:13:14.000
aslında orada da termal dalgalanmalar olacak,

00:13:14.000 --> 00:13:16.000
ve olası pekçok farklı kombinasyonlar

00:13:16.000 --> 00:13:18.000
arasında, boş uzayın izin verdiği

00:13:18.000 --> 00:13:21.000
serbestlik derecesi ile sınırlı olarak gidip geliyor olacak.

00:13:21.000 --> 00:13:23.000
Yani, her ne kadar evren sonsuza dek sürse bile

00:13:23.000 --> 00:13:25.000
evrende ortaya çıkma ihtimali olan

00:13:25.000 --> 00:13:27.000
şeylerin sayısı sonsuz değil.

00:13:27.000 --> 00:13:29.000
Bunlar bir zaman dilimi içinde olacaklar,

00:13:29.000 --> 00:13:32.000
120 üzeri 10 üzeri 10 sayısına eşit.

NOTE Paragraph

00:13:32.000 --> 00:13:34.000
Şimdi size iki soru.

00:13:34.000 --> 00:13:37.000
Birincisi: Eğer evren 120 üssü 10 üssü 10 yıl boyunca var olacaksa

00:13:37.000 --> 00:13:39.000
bizler neden

00:13:39.000 --> 00:13:42.000
onun ilk 14 milyarlık kısmında ortaya çıktık?

00:13:42.000 --> 00:13:45.000
Big Bang'i takiben gelen sıcak, rahat süreç içinde.

00:13:45.000 --> 00:13:47.000
Neden boş uzayda değiliz?

00:13:47.000 --> 00:13:49.000
Şunu düşünüyor olbilirsiniz, "Orada yaşayabilecek bir yer yok."

00:13:49.000 --> 00:13:51.000
Ama bu doğru değil.

00:13:51.000 --> 00:13:53.000
Boşluk içinden köken alan, rastlantısal bir dalgalanma olabilirdiniz.

00:13:53.000 --> 00:13:55.000
Neden olmadınız?

00:13:55.000 --> 00:13:58.000
Size bir başka ödev daha.

NOTE Paragraph

00:13:58.000 --> 00:14:00.000
Başta söylediğim gibi, cevabı ben de bilmiyorum.

00:14:00.000 --> 00:14:02.000
Bu nedenle size benim en sevdiğim senaryodan bahsedeceğim.

00:14:02.000 --> 00:14:05.000
Böyle olabilir de. Bir açıklaması yok.

00:14:05.000 --> 00:14:07.000
Evrenin kabul etmeniz gereken ve soru sormanızı durduran

00:14:07.000 --> 00:14:10.000
tuhaf bir kaba kuvveti var.

00:14:11.000 --> 00:14:13.000
Belki de Big Bang

00:14:13.000 --> 00:14:15.000
evrenin başlangıcı değildi.

00:14:15.000 --> 00:14:18.000
Yumurta, sağlam bir yumurta düşük entropili bir yapıya sahiptir.

00:14:18.000 --> 00:14:20.000
ama buzdolabınızı açıtğınızda,

00:14:20.000 --> 00:14:22.000
"Vay canına, buzdolabını açınca

00:14:22.000 --> 00:14:24.000
içinde bu düşük entropili yapıyı bulmak çok şaşırtıcı" demiyoruz.

00:14:24.000 --> 00:14:27.000
Çünki yumurta kapalı bir sistem değil;

00:14:27.000 --> 00:14:29.000
bir tavuktan çıkıyor.

00:14:29.000 --> 00:14:33.000
belki evren de evrensel bir tavuktan çıkıyor.

00:14:33.000 --> 00:14:35.000
Belki de fizik kurallarından köken alan bir şey

00:14:35.000 --> 00:14:38.000
doğal olarak bizimki gibi düşük

00:14:38.000 --> 00:14:40.000
entrpi yapısında olan evrenleri

00:14:40.000 --> 00:14:42.000
ortaya çıkarıyor.

00:14:42.000 --> 00:14:44.000
Eğer bu doğru ise, bu birden fazla defa olacaktır;

00:14:44.000 --> 00:14:47.000
bu durumda bizler de çoklu evrenin bir parçası haline gelmiş oluyoruz.

00:14:47.000 --> 00:14:49.000
Benim en sevdiğim senaryo bu.

NOTE Paragraph

00:14:49.000 --> 00:14:52.000
Buradaki organizatörler konuşmamı cesur bir

00:14:52.000 --> 00:14:54.000
spekülasyonla bitirmemi istediler

00:14:54.000 --> 00:14:57.000
öyle ki tarih beni haklı çıkarsın.

00:14:57.000 --> 00:14:59.000
Bundan 50 yıl sonra,

00:14:59.000 --> 00:15:02.000
benim çılgın fikirlerim bilimsel çevreler ve diğer merciler

00:15:02.000 --> 00:15:05.000
tarafından bilimsel gerçekler olarak kabul edilecek.

00:15:05.000 --> 00:15:07.000
Hepimiz bizim küçük evrenimizin

00:15:07.000 --> 00:15:10.000
çok daha biyik bir çoklu evrenin bir parçası olduğuna inanıyor olacağız.

00:15:10.000 --> 00:15:13.000
Daha da iyisi, Big Bang sırasında neler olduğunu

00:15:13.000 --> 00:15:15.000
teroik olarak anlıyor olacağız

00:15:15.000 --> 00:15:17.000
böylece gözlemlerimizi karşılaştırabileceğiz.

00:15:17.000 --> 00:15:19.000
Bu bir tahmin. Yanılıyor olabilirim.

00:15:19.000 --> 00:15:21.000
Ama insan ırkı olarak evrenin nasıl olduğunu

00:15:21.000 --> 00:15:23.000
nasıl ortaya çıktığımızı,

00:15:23.000 --> 00:15:26.000
evrenin nasıl oluştuğunu çok uzun yıllardır düşünüyoruz.

00:15:26.000 --> 00:15:29.000
Günün birince bunun cevabını bulabileceğimizi düşünmek bile heyecan verici.

NOTE Paragraph

00:15:29.000 --> 00:15:31.000
Teşekkürler.

NOTE Paragraph

00:15:31.000 --> 00:15:33.000
(Alkışlar)