შონ ქეროლი: შორეული დრო და სიტყვა მულტი სამყაროზე

0:00 - 0:02

სამყარო
0:02 - 0:04

მართლაც დიდია
0:04 - 0:07

ჩვენ ვცხოვრობთ გალქატიკაში "რძიანი გზა"
0:07 - 0:10

ჩვენ გალაქტიკაში ასი მილიარდი ვარსკვლავია
0:10 - 0:12

თუ მოიმარჯვებთ კამერას
0:12 - 0:14

და დაუმიზნებთ ცის რომელიმე შემთხვევით შერჩეულ ნაწილს
0:14 - 0:16

და საკეტს ღიად დატოვებთ
0:16 - 0:19

სანამ თქვენი კამერა მიბმულია ჰაბლის კოსმოსურ ტელესკოპს,
0:19 - 0:21

ის დაინახავს ასეთ რამეს
0:21 - 0:24

ყოველი ეს პატარა ლაქა
0:24 - 0:26

გალაქტიკაა, უხეში მიახლოებით "რძიანი გზის" ზომის
0:26 - 0:29

ყოველ ლაქაში ასობით მილიარდი ვარსკვლავია
0:29 - 0:32

დაკვირვებად სამყაროში, დაახლოებით
0:32 - 0:34

ასი მილიარდი გალაქტიკაა
0:34 - 0:36

100 მილიარდი სწორედ ის რიცხვია რომელიც უნდა იცოდე
0:36 - 0:39

სამყაროს ასაკი, დიდ აფეთქებასა და ახლანდელ დროს შორის
0:39 - 0:41

არის ასი მილიარდი ძაღლის წელი.
0:41 - 0:43

(სიცილი)
0:43 - 0:46

რომელიც გვეუბნება რაღაცას სამყაროში ჩვენი ადგილის შესახებ.
0:46 - 0:48

ერთი რამ რაც შეგიძლია გააკეთო ასეთი სურათით არის რომ უბრალოდ აღფრთოვანდე მისით
0:48 - 0:50

ის საოცრად ლამაზია.
0:50 - 0:53

მე ხშირად მიკვირდა, რას წარმოადგენს ის ევოლუციური ზეწოლა
0:53 - 0:56

რამაც სტეპებზე ჩვენ წინაპრებს ჩამოუყალიბა და განუვითარა გრძნობა
0:56 - 0:58

რეალურად განეცადათ სიამოვნება გალაქტიკათა სურათებით
0:58 - 1:00

მათ ხომ ასეთი ფიტოგრაფია არ ქონდათ.
1:00 - 1:02

მაგრამ ჩვენ ასევე გვინდა გავიგოთ ეს.
1:02 - 1:06

როგორც კოსმოლოგი, მე მინდა ვიკითხო. რატომაა სამყარო ასეთი?
1:06 - 1:09

ერთი დიდი გასაღები რომელიც გვაქვს არის ის რომ სამყარო დროში იცვლება.
1:09 - 1:12

თუ შეხედავთ რომელიმე გალაქტიკას და გაზომავთ მის სიჩქარეს.
1:12 - 1:14

შეიტყობთ რომ ის თქვენ გშორდებათ
1:14 - 1:16

და თუ მოძებნით უფრო შორეული გალქტიკას
1:16 - 1:18

ის დაგშორდებათ უფრო სწრფად
1:18 - 1:20

ამიტომაც ჩვენ ვამბობთ სამყარო ფართოვდება
1:20 - 1:22

რას ნიშნავს ეს, რათქმაუნდა იმას, რომ წარსულში
1:22 - 1:24

ობიექტები იყო უფრო ახლოს ერთმანეთთან
1:24 - 1:26

წარსულში სამყარო იყო უფრო მჭიდრო
1:26 - 1:28

და ასევე უფრო ცხელი.
1:28 - 1:30

თუ შეკუმშავთ საგნებს ერთად, ტემპერატურა ზემოთ აიწევს.
1:30 - 1:32

ასეთი სახის არსი აქვს ჩვენთვის
1:32 - 1:34

ის რასაც ასეთივე არსი არ გააჩნია
1:34 - 1:37

არის ადრეული სამყარო, დიდ აფეთქებასთან ახლოს.
1:37 - 1:39

ის იყო ასევე ძალიან, ძალიან გლუვი
1:39 - 1:41

შესაძლოა იფიქროთ რომ ეს არ არის საკვირველი.
1:41 - 1:43

ჰაერი ამ ოთახში ძალიან გლუვია
1:43 - 1:46

შესაძლოა თქვათ. "კარგი, შეიძლება საგნები თავად გლუვდებიან"
1:46 - 1:49

მაგრამ დიდი აფეთქების ახლოს გარემოებები ძალიან ძალიან განსხვავდება
1:49 - 1:51

ამ ოთახის ჰაერის მდგომარეობისგან
1:51 - 1:53

უფრო ზუსტად: გაცილებით დიდია ყველაფრის სიმჭიდროვე
1:53 - 1:55

საგნების გრავიტაციული მიზიდვა
1:55 - 1:57

იყო გაცილებით ძლიერი, დიდი აფეთქების ახლოს.
1:57 - 1:59

რაც უნდა იფიქროთ ამის შესახებ
1:59 - 2:01

არის ის რომ ჩვენ გვაქვს სამყარო ასი მილიარდი გალაქტიკით
2:01 - 2:03

ასოებით მილიარდი ვარსკვლავით თითოეულში.
2:03 - 2:06

ადრეულ დროში, ეს ასი მილიარდი გალაქტიკა
2:06 - 2:09

იყო მოქცეული აი ასეთი სიდიდის ზომაში
2:09 - 2:11

სიტყვასიტყვით -- ადრეულ დროში
2:11 - 2:13

და თქვენ უნდა წარმოიდგინოთ ამ შემჭიდროების მოხდენა
2:13 - 2:15

ყველანაირი ნაკლოვანების გარეშე,
2:15 - 2:17

ყველანაირი პატარა ლაქის გარეშე
2:17 - 2:19

სადაც იქნებოდა უფრო მეტი ატომი, ვიდრე სადმე სხვაგან
2:19 - 2:22

რადგან რომ ყოფილიყო, ისინი კოლაფსირდებოდნენ გრავიტაციული მიზიდულობის ქვეშ
2:22 - 2:24

უზარმაზარ შავ ხვრელში
2:24 - 2:27

შენარჩუნდებოდა ძალიან ძალიან გლუვი სამყარო იმ ადრეულ დროს
2:27 - 2:29

ეს არ არის ადვილი; ეს დელიკატური მოწესრიგერბაა.
2:29 - 2:31

ეს არის გასაღები
2:31 - 2:33

რომ ადრეული სამყარო არ არის შემთხვევით არჩეული
2:33 - 2:35

არსებობს რაღაც რამაც ასეთად შექმნა ის.
2:35 - 2:37

ჩვენ გვინდა გავიგოთ რა.
2:37 - 2:40

ჩვენი გაგების ნაწილი მომდინარეობს ლუდვუგ ბოლცმანისგან
2:40 - 2:43

ავსტრიელი ფიზიკოსი 19-ე საუკუნეში.
2:43 - 2:46

ბოლცმანის წვლილი დაგვეხმარა რათა გაგვეგო ენტროპია.
2:46 - 2:48

გაგიგიათ ენტროპიის შესახებ.
2:48 - 2:51

ის რაღაც სისტემების შემთხვევითობა, უწესრიგობა და ქაოსურობაა.
2:51 - 2:53

ბოლცმანმა მოგვცა ფორმულა --
2:53 - 2:55

რომელიც ახლა მის საფლავის ქვაზეა გრავირებული --
2:55 - 2:57

ის მართლაც აღწერს რა არის ენტროპია.
2:57 - 2:59

არსებითად ის ამბობს
2:59 - 3:01

რომ ენტროპია არის იმ გზათა რიცხვი, რომელიც
3:01 - 3:04

ჩვენ შეგვიძლია ხელახლა გადავაწყოთ სისტემის კონსტრუქციები, შეუმჩნევლად
3:04 - 3:06

რომ მიკროსოპიკულად ის იგივე დარჩეს.
3:06 - 3:08

თუ აიღებთ ჰაერს ამ ოთახში,
3:08 - 3:11

თქვენ ვერ შეამჩნევთ ყოველ ცალკეულ ატომს.
3:11 - 3:13

დაბალი ენტროპიის კონფიგურაცია
3:13 - 3:15

არის ის რომელშიც შესაძლებელია მხოლოდ რამდენიმე ხელახლა გადაწყობა, რომ იგივე დარჩეს
3:15 - 3:17

მაღალი ენტროპიის კონფიგურაცია
3:17 - 3:19

არის ის სადაც მრავალი გადაწყობის შედეგად იგივე დარჩება
3:19 - 3:21

ეს არის გადამწყვეტად მნიშვნელოვანი გაგება
3:21 - 3:23

რადგან ის გვეხმარება გავიგოთ
3:23 - 3:25

თერმოდინამიკის მეორე კანონი --
3:25 - 3:28

კანონი რომელიც ამბობს რომ ენტროპია იზრდება სამყაროში,
3:28 - 3:30

ან სამყაროს რომელიმე იზოლირებულ ნაწილში.
3:30 - 3:32

მიზეზი თუ რატომ იზრდება ენტროპია
3:32 - 3:35

არის უბრალოდ ის რომ არსებობს ბევრი გზა
3:35 - 3:37

იმისთვის რომ იყოს მაღალი ენტროპია ვიდრე დაბალი
3:37 - 3:39

ეს საოცარი გამჭრიახობაა.
3:39 - 3:41

მაგრამ ის რაღაცას გარეთ ტოვებს
3:41 - 3:43

მიგნება რომ ენტროპია იზრდება, სხვათაშორის
3:43 - 3:46

არის ის რის მიღმაც როგორც ვეძახით დროის ისარია.
3:46 - 3:48

განსხვავება წარსულსა და მომავალს შორის.
3:48 - 3:50

ყოველი განსხვავება, რომელიც აქ არის
3:50 - 3:52

წარსულსა და მომავალს შორის
3:52 - 3:54

გამომდინარეობს იქიდან რომ ენტროპია იზრდება --
3:54 - 3:57

ფაქტი ისაა რომ თქვენ შეგიძლიათ გახსოვდეთ წარსული მაგრამ არა მომავალი.
3:57 - 4:00

ფაქტია რომ თქვენ დაიბადეთ, ცხოვრობთ და შემდეგ მოკვდებით.
4:00 - 4:02

ყოველთვის ასეა წესის მიხედვით.
4:02 - 4:04

ეს იმიტომ რომ ენტროპია იზრდება
4:04 - 4:06

ბოლცმანმა ახსნა რომ თუ თქვენ დაიწყეთ დაბალი ენტროპიით,
4:06 - 4:08

ძალიან ბუნებრივია რომ ის გაიზრდება
4:08 - 4:11

რადგან უფრო მეტი გზაა რათა იყოს მაღალი ენტროპია
4:11 - 4:13

ის რაც მან ვერ ახსნა
4:13 - 4:16

იყო ის თუ რატომ არის ენტროპია პირველად დაბალი
4:16 - 4:18

ფაქტი რომ სამყაროს ენტროპია იყო დაბალი
4:18 - 4:20

იყო იმ ფაქტის ანარეკლი
4:20 - 4:22

რომ ადრეული სამყარო იყო ძალიან, ძალიან გლუვი.
4:22 - 4:24

ჩვენ გვინდა გავიგოთ ეს.
4:24 - 4:26

ესაა ჩვენი საქმე, როგორც კოსმოლოგების.
4:26 - 4:28

საუბედუროდ. ეს ფაქტიურად ის პრობლემა არაა
4:28 - 4:30

რომელსაც საკმარისი ყურადღება დავუთმეთ.
4:30 - 4:32

ის არაა რომელიმე პირველთაგანი რომელსაც ხალხი იტყოდა.
4:32 - 4:34

თუ კითხავდით თანამედროვე კოსმოლოგს
4:34 - 4:36

"რა პრობლემებია რომლებზეც ვცდილობთ მივუთითოთ?"
4:36 - 4:38

ერთ ერთი პირველი მათგანი, რომელმაც გააცნობიერა რომ ეს იყო პრობლემა
4:38 - 4:40

იყო რიჩარდ ფეინმანი.
4:40 - 4:42

50 წლის წინ. მან ჩაატარა მთელი რიგი განსხვავებული ლექციებისა.
4:42 - 4:44

პოპულარული ლექციები
4:44 - 4:46

რომელიც გახდა "ფიზიკური კანონის ხასიათი"
4:46 - 4:48

მან ჩაუტარა ლექციები კალიფორნიის ტენოლოგიების ინსტიტუტის ბოლო კურსის სტუდენტებს
4:48 - 4:50

რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ფიზიკის ლექციები"
4:50 - 4:52

მან ჩაუტარა ლექციები კურსდამთავრებულებს
4:52 - 4:54

რომელიც ცნობილია "ფეინმენის ლექციები გრავიტაციაზე."
4:54 - 4:57

თითოეულ ამ წიგნში, ყოველ ლექციაზე,
4:57 - 4:59

ის ხაზს უსმევდა ამ თავსატეხს:
4:59 - 5:02

რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს ასეთი დაბალი ენტროპია?
5:02 - 5:04

ის ამბობს -- მე არ ვაპირებ აქცენტი გავაკეთო --
5:04 - 5:07

ის ამბობს "რაღაც მიზეზით სამყაროს ერთ დროს,
5:07 - 5:10

მისი ენერგიის შემცველობისთვის. ქონდა ძალიან დაბალი ენტროპია,
5:10 - 5:12

და მას შემდეგ ენტროპია იზრდება.
5:12 - 5:15

დროის ისარი შეუძლებელია მთლიანად გაგებული იქნეს
5:15 - 5:18

სანამ სამყაროს დასაწყისის მისტერია
5:18 - 5:20

ისევ შორს ინაცვლებს
5:20 - 5:22

სპეკულაციიდან გაგებამდე."
5:22 - 5:24

მოკლედ ეს ჩვენი საქმეა.
5:24 - 5:26

ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ ეს იყო 50 წლის წინ. "რათქმაუნდა" თქვენ ფიქრობთ.½
5:26 - 5:28

"ჩვენ ახლა ეს გამოვარკვიეთ."
5:28 - 5:30

არ არის მართალი რომ ახლა ჩვენ ეს გამოვარკვიეთ.
5:30 - 5:32

მიზეზი რის გამოც პრობლემა უარესი გახდა.
5:32 - 5:34

ვიდრე უკეთესი.
5:34 - 5:36

არის ეს. 1988 წელს
5:36 - 5:39

ჩვენ გავიგეთ რაღაც გადამწყვეტი სამყაროს შესახებ, რაც აქამდე არ ვიცოდით.
5:39 - 5:41

ჩვენ გავიგეთ რომ ის აჩქარებით ფართოვდება.
5:41 - 5:43

სამყარო არა მხოლოდ ფართოვდება.
5:43 - 5:45

თუ უყურებთ გალაქტიკას. ის გშორდებათ.
5:45 - 5:47

თუ დაბრუნდებით მილიარდი წლის შემდეგ და შეხედავთ მას ისევ,
5:47 - 5:50

ის დაგშორდებათ უფრო სწრაფად.
5:50 - 5:53

თითოეული მათგანი იფანტება ჩვენგან უფრო და უფრო სწრაფად
5:53 - 5:55

ამიტომ ჩვენ ვამბობს სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.
5:55 - 5:57

განსხვავებით ადრეული სამყაროს დაბალი ენტროპიისა,
5:57 - 5:59

თუმცა ჩვენ ამის პასუხიც არ ვიცით,
5:59 - 6:01

მაგრამ გვაქვს საბოლოოდ კარგი თეორია რათა ავხსნათ.
6:01 - 6:03

თუ ეს თეორია მართებულია.
6:03 - 6:05

ეს არის ბნელი ენერგიის თეორია.
6:05 - 6:08

ეს არის იდეა, რომ თავად ცარიელ სივრცეს აქვს ენერგია.
6:08 - 6:11

სივრცის ყოველ კუბურ სანტიმეტრს.
6:11 - 6:13

ისე თუ ასე ეს მასალაა
6:13 - 6:15

ასე თუ ისე აქ არის ნაწილაკები, მატერია, რადიაცია ან რომელიმე,
6:15 - 6:18

აქ ისევ ენერგიაა, თუნდაც მხოლოდ სივრცეში.
6:18 - 6:20

და ეს ენერგია აინშტაინის მიხედვით,
6:20 - 6:23

უბიძგებს საყაროს
6:23 - 6:25

ეს არის სამუდამო იმპულსი
6:25 - 6:27

რაც განიზიდავს გალაქტიკებს ერთმანეთისგან.
6:27 - 6:30

რადგან ბნელი ენერგია, მატერიისა და რადიაციისგან განსხვავებით
6:30 - 6:33

არ არის გაზავებული სამყაროს გაფართოებასთან ერთად.
6:33 - 6:35

ენერგიის რაოდენობა, ყოველ კუბურ სანტიმეტრზე
6:35 - 6:37

რჩება იგივე,
6:37 - 6:39

მიუხედავად იმისა რომ სამყარო უფრო დიდი და დიდი ხდება.
6:39 - 6:42

ამას გადამწყვეტი შედეგი აქვს
6:42 - 6:45

რას იზამს სამყარო მომავალში.
6:45 - 6:47

ერთის მხრივ, სამყარო გაფართოვდება სამუდამოდ.
6:47 - 6:49

მაშინ როცა მე თქვენი ასაკის ვიყავი,
6:49 - 6:51

ჩვენ არ ვიცოდით რას იზამდა სამყარო.
6:51 - 6:54

ზოგი ფიქრობდა რომ სამყარო მომავალში ისევ კოლფასირდებოდა.
6:54 - 6:56

აინშტაინს უყვარდა ეს იდეა.
6:56 - 6:59

მაგრამ აქ ბნელი ენერგიაა და ის არსად წავა
6:59 - 7:02

სამყარო განაგრძობს გაფართოებას სამუდამოდ.
7:02 - 7:04

14 მილიარდი წელი წარსულში,
7:04 - 7:06

100 მილიარდი ძაღლის წელი,
7:06 - 7:09

მაგრამ უსასრული რიცხვი წლებისა მომავალში.
7:09 - 7:12

ამასობაში ყველა განზრახვით და მიზნით,
7:12 - 7:14

ჩვენთვის სივრცე სასრული ჩანს
7:14 - 7:16

სივრცე შეიძლება იყოს სასრული ან უსასრულო,
7:16 - 7:18

მაგრამ რადგან სამყარო აჩქარებით ფართოვდება.
7:18 - 7:20

არის ადგილები რისი დანახვაც ჩვენ არ შეგვიძლია
7:20 - 7:22

და ვერასდროს დავინახავთ.
7:22 - 7:24

არსებობს სივრცის სასრული რეგიონი რომელსაც ვწვდებით.
7:24 - 7:26

რომელიც გარშემორტყმულია ჰორიზონტით.
7:26 - 7:28

ასე რომ თუნდაც მუდამ გაგრძელდეს დრო,
7:28 - 7:30

სივრცე ლიმიტირებულია ჩვენთვის.
7:30 - 7:33

საბოლოოდ, ცარიელ სივრცეს გააჩნია ტემპერატურა.
7:33 - 7:35

1970-იანებში სტივენ ჰოკინგმა გვითხრა
7:35 - 7:37

რომ შავი ხვრელი, თუმცა ფიქრობ რომ ის შავია,
7:37 - 7:39

ფაქტიურად გამოყოფს რადიაციას
7:39 - 7:41

როდესაც მას მიუსადაგებ კვანტურ მექანიკას.
7:41 - 7:44

სივრცე დროის სიმრუდე შავი ხვრელის გარშემო
7:44 - 7:47

ხდება კვანტურ მექანიკური ფლუქტუაციები
7:47 - 7:49

და შავი ხვრელი ანათებს.
7:49 - 7:52

ზუსტად იგივე გამოთვლებმა ჰოკინგისა და გარი გიბონსის
7:52 - 7:55

აჩვენეს რომ თუ გაქვს ბნელი ენერგია ცარიელ სივრცეში
7:55 - 7:58

მაშინ მთელი სამყარო გაანათებს
7:58 - 8:00

ცარიელი სივრცის ენერგია
8:00 - 8:02

ახდენს კვანტურ ფლუქტუაციებს.
8:02 - 8:04

და თუნდაც სამყარო არსებობა გაგრძელდეს მუდამ,
8:04 - 8:07

და ჩვეულებვრივი მატერია და რადიაცია გაუხშოვდეს,
8:07 - 8:09

ყოველთვის იქნება რაღაც რადიაცია,
8:09 - 8:11

რაღაც თერმული ფლუქტუაციები,
8:11 - 8:13

თუნდაც ცარიელ სივრცეში.
8:13 - 8:15

მოკლედ ეს ნიშნავს
8:15 - 8:17

რომ სამყარო არის გაზის ყუთივით
8:17 - 8:19

რომელიც მუდამ იქნება.
8:19 - 8:21

მოკლედ რას გულისხმობს ეს?
8:21 - 8:24

მის აზრს სწავლობდა ბოლცმანი 19 საუკუნეში.
8:24 - 8:27

მან თქვა, ენტროპია იზრდება
8:27 - 8:29

რადგან არსებობს ბევრი ბევრი გზა
8:29 - 8:32

იმისთვის რომ სამყარო იყოს მაღალი ენტროპიის, ვიდრე დაბალი ენტროპიის.
8:32 - 8:35

მაგრამ ეს ალბათური მტკიცებაა.
8:35 - 8:37

ის ალბათ გაიზრდება,
8:37 - 8:39

და ალბათობა ძალზედ დიდია
8:39 - 8:41

არ ღირს შეწუხება იმაზე, რომ ჰაერი
8:41 - 8:45

უცებ შეიკვრება ამ ოთახის ერთ ნაწილში და ჩვენ გავიგუდებით.
8:45 - 8:47

ეს ძალიან ძალიან საეჭვოა.
8:47 - 8:49

მაგრამ თუ დაკეტავდნენ კარებს
8:49 - 8:51

და გამოგვკეტავდნენ აქ სამუდამოდ,
8:51 - 8:53

ეს მოხდებოდა.
8:53 - 8:55

ყველაფერი ეს დაშვებულია
8:55 - 8:58

ყოველ კონფიგურაციას, რომელიც მოლეკულებს შეუძლია მიიღონ ამ ოთახში
8:58 - 9:00

ბოლოს დაბოლოს იქნება მიღწეული.
9:00 - 9:03

მოკლედ ბოლცმანმა თქვა, შეიძლება სამყარო, დასაწყისში
9:03 - 9:05

იმყოფებოდა თერმულ წონასწორობაში.
9:05 - 9:08

მან არ იცოდა დიდი აფეთქების შესახებ. მან არ იცოდა სამყაროს გაფართოების შესახებ.
9:08 - 9:11

ის ფიქრობდა რომ სივრცე და დროს აიხსნებოდა ისააკ ნიუტონით --
9:11 - 9:13

ისინი იყო აბსოლიტური, ისინი სამუდამოდ დარჩებოდნენ ასეთი.
9:13 - 9:15

მისი ეს იდეა ჭეშმარიტ სამყაროზე
9:15 - 9:18

იყო ისეთი სადაც ჰაერის მოლეკულები ყველგან თანაბრად იყო გადანაწილებული,
9:18 - 9:20

ყველაფრის მოლეკულები.
9:20 - 9:23

მაგრამ თუ თქვენ ბოლცმანი ხართ, გეცოდინებათ რომ თუ საკმარისად დიდ ხანს დაიცდით
9:23 - 9:26

ამ მოლეკულების შემთხვევითი ფლუქტუაციები
9:26 - 9:28

თუმცა შეუძლიათ მოიყვანონ ისინი
9:28 - 9:30

დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციაში.
9:30 - 9:32

და შემდეგ, რათქმაუნდა, საგნების ჭეშმარიტ მიმდინარეობაში,
9:32 - 9:34

ისინი უკან გაფართოვდებიან.
9:34 - 9:36

ასე რომ ენტროპია ყოველთვის არ უნდა იზრდებოდეს --
9:36 - 9:39

შესაძლებელია გქონდეთ ფლუქტუაციები დაბალ ენტროპიაში,
9:39 - 9:41

უფრო ორგანიზებულ სიტუაციებში.
9:41 - 9:43

თუ ეს მართალია.
9:43 - 9:45

ბოლცმანს თავში მოსდის
9:45 - 9:47

ორი ძალიან თანამედროვე სახის იდეა --
9:47 - 9:50

მულტი სამყარო და ანთროპული პრინციპი.
9:50 - 9:52

ის ამბობს, თერმული წონასწორობის პრობლემა
9:52 - 9:54

არის ის რომ ჩვენ არ შეგვიძლია იქ ცხოვრება.
9:54 - 9:57

გახსოვდეთ, თვით სიცოცხლე დამოკიდებულია დროის ისარზე.
9:57 - 9:59

ჩვენ არ შეგვეძლება დავამუშაოთ ინფორმაცია,
9:59 - 10:01

მეტაბოლიზმი, სიარული და საუბარი.
10:01 - 10:03

თუ ვიცხოვრებდით თერმულ წონასწორობაში.
10:03 - 10:05

თუ წარმოიდგენთ ძალიან დიდ, უზარმაზარ სამყაროს,
10:05 - 10:07

უსასრულოდ დიდ სამყაროს,
10:07 - 10:09

ნაწილაკების შემთხვევითი შეჯახებებით
10:09 - 10:12

იქ დაბალი ენტროპიის რეგიონებში იქნება შემთხვევითი პატარა ფლუქტუაციები
10:12 - 10:14

და შემდეგ ისინი უკან გაიფანტებიან.
10:14 - 10:16

მაგრამ ასევე იქნება დიდი ფლუქტუაციებიც.
10:16 - 10:18

შემთხვევითობით, თქვენ მიიღებთ პლანეტას
10:18 - 10:20

ან ვარსკვლავს, ან გალაქტიკას
10:20 - 10:22

ან ას მილიარდ გალაქტიკას.
10:22 - 10:24

ბოლცმანი ამბობს,
10:24 - 10:27

ჩვვენ მხოლოდ ვცხოვრობთ მულტი სამყაროს ნაწილში,
10:27 - 10:30

ფლუქტუაციური ნაწილაკების უსასრულოდ დიდი ნაკრების ნაწილში
10:30 - 10:32

სადაც სიცოცხლე შესაძლებელია.
10:32 - 10:34

ეს არის რეგიონი სადაც ენტროპია დაბალია.
10:34 - 10:37

შეიძლება ჩვენი სამყარო ერთ ერთი მათგანია
10:37 - 10:39

რომელიც ხდება დრო და დრო.
10:39 - 10:41

აი თქვენი საშინაო დავალება --
10:41 - 10:43

რეალურად დაფიქრდეთ ამაზე, განჭვრიტოთ რას ნიშნავს ეს
10:43 - 10:45

კარლ სეიგანმა ერთხელ თქვა თავისი ცნობილი ფრაზა
10:45 - 10:47

რომ "თუ გინდა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,
10:47 - 10:50

პირველად თქვენ სამყარო უნდა გამოიგონოთ."
10:50 - 10:52

თუმცა ის არ იყო მართალი.
10:52 - 10:55

ბოლცმანის სცენარით, თუ გსურთ შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი,
10:55 - 10:58

თქვენ უნდა მოიცადოთ ატომების შემთხვევით მოძრაობას
10:58 - 11:00

რათა შექმნათ ვაშლის ნამცხვარი.
11:00 - 11:02

ეს მოხდება უფრო ხშირაად
11:02 - 11:04

ვიდრე ატომების შემთხვევითი მოძრაობა
11:04 - 11:06

შეგაქმნევინებთ ვაშლის ხეების ბაღს
11:06 - 11:08

შაქარს და ღუმელს,
11:08 - 11:10

და მხოლოდ შემდეგ ვაშლის ნამცხვარს.
11:10 - 11:13

ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს.
11:13 - 11:15

ეს წინასწარმეტყველებებია
11:15 - 11:18

ის რომ ფლუქტუაციები რომელმაც ჩვენ შეგვქმნა მინიმალურია
11:18 - 11:21

თუ კი წარმოიდგენთ რომ ეს ოთახი რომელშიც ჩვენ ვართ ეხლა
11:21 - 11:23

არსებობს და ნამდვილია და აგერ ჩვენ ვართ
11:23 - 11:25

და ჩვენ გვაქვს, არა მხოლოდ ჩვენი მეხსიერება,
11:25 - 11:27

არამედ ჩვენი აღქმა რომ გარეთ რაღაც არის
11:27 - 11:31

რომელსაც ქვია კალიფორნიის ტექ.ინსტიტუტი, აშშ და რძიანი გზის გალაქტიკა.
11:31 - 11:34

ამ შთაბეჭდილებებით უფრო ადვილია რათა მოხდეს თქვენ ტვინში შემთხვევითი ფლუქტუაციები
11:34 - 11:36

ვიდრე ფაქტობრივად მთლიანად შემთხვევითი ფლუქტუაციები
11:36 - 11:39

"კალტექ"-ში (კალიფორნიის ტექ ინსტიტუტი) შტატებში და გალაქტიკაში.
11:39 - 11:41

კარგი ამბავი ისაა რომ,
11:41 - 11:44

ამის გამო ეს სცენარი არ მუშაობს; ის არაა სწორი.
11:44 - 11:47

ეს სცენარი წინასწარმეტყველებს რომ ჩვენ უნდა ვიყოთ მინიმალური ფლუქტუაციების შედეგი
11:47 - 11:49

მაშინაც კი თუ დატოვებთ ჩვენ გალაქტიკას,
11:49 - 11:51

თქვენ ვერ მიიღებთ ას მილიარდ სხვა გალაქტიკას.
11:51 - 11:53

და ფეინმანსაც ესმოდა ეს.
11:53 - 11:57

ფეინმანი ამბობს, "ჰიპოთეზიდან სადაც სამყარო ფლუქტუაციაა,
11:57 - 11:59

ყველა ეს წინასწარმეტყველება არის ის რომ
11:59 - 12:01

თუ ჩვენ ვნახავთ სამყაროს იმ ნაწილს რომელიც აქამდე არ გვინახავს,
12:01 - 12:03

ჩვენ აღმოვაჩენთ, მას არეულს და არა ისეთ ნაწილს რომელსაც ვხედავთ --
12:03 - 12:05

მაღალ ენტროპიაზე.
12:05 - 12:07

თუ ჩვენი წესრიგი ფლუქტუაციებიდან გამომდინარეობს,
12:07 - 12:09

ჩვენ ვერ გვექნება წესრიგის მოლოდინი, გარდა იმ ადგილებისა სადაც შევამჩნიეთ ის.
12:09 - 12:13

ამის გამო ჩვენ გავაკეთეთ დასკვნა სამყარო არაა ფლუქტუაცია."
12:13 - 12:16

კარგი.მაშინ კითხვა ასეთია - რა არის სწორი პასუხი?
12:16 - 12:18

თუ სამყარო არაა ფლუქტუაცია,
12:18 - 12:21

რატომ ქონდა ადრეულ სამყაროს დაბალი ენტროპია?
12:21 - 12:24

და მე დიდი სიამოვნებით გეტყოდით პასუხს, მაგრამ დრო მითავდება.
12:24 - 12:26

(სიცილი)
12:26 - 12:28

აქ არის სამყარო რომელის შესახებაც გეტყვით,
12:28 - 12:30

სამყაროს წინააღმდეგ რომელიც მართლაც არსებობს --
12:30 - 12:32

მე გაჩვენეთ ეს სურათი.
12:32 - 12:34

სამყარო ფართოვდება ბოლო 10 მილიარდი წლის განმავლობაში ან უფრო მეტი
12:34 - 12:36

ის ცივდება.
12:36 - 12:38

თუმცა თუ ჩვენ ვიცით საკმარისი სამყაროს მომავალზე
12:38 - 12:40

რათა ვთქვათ უფრო მეტი.
12:40 - 12:42

თუ ბნელი ენერგია დარჩება ირგვლივ,
12:42 - 12:45

ვარსკვლავები გამოიყენებენ თავის ბირთვულ საწვავს, შეწყვეტენ ნათებას
12:45 - 12:47

ისინი მოხვდებიან შავ ხვრელებში.
12:47 - 12:49

ჩვენ ვიცხოვრებთ სამყაროში
12:49 - 12:51

რომელშიც შავი ხვრელების გარდა არაფერი იქნება
12:51 - 12:55

ეს სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 100 წელს --
12:55 - 12:57

გაცილებით მეტ ხანს ვიდრე ჩვენმა პატარა სამყარომ იცოცხლა აქამდე.
12:57 - 12:59

მომავალი გაცილებით გრძელია ვიდრე წარსული.
12:59 - 13:01

მაგრამ შავი ხვრელებიც კი ვერ იქნებიან მუდამ.
13:01 - 13:03

ისინი აორთქლებიან,
13:03 - 13:05

და ჩვენ დავრჩებით ცარიელი სივრცის ამარა.
13:05 - 13:09

ცარიელი სივრცე არსებითად დარჩება სამუდამოდ.
13:09 - 13:12

თუმცა, შეამჩნევთ, სანამ ცარიელი სივრცე ასხივებს რადიაციას,
13:12 - 13:14

ფაქტიურად აქ არის თერმული ფლუქტუაციები,
13:14 - 13:16

და ის ციკლურად მეორდება
13:16 - 13:18

ყველა სხვადასხვა შესაძლო კომბინაციებით
13:18 - 13:21

თავისუფალი ხარისხით, რომელც არსებობს ცარიელ სივრცეში.
13:21 - 13:23

თუმცა თუნდაც სამყარომ მუდამ იარსებოს,
13:23 - 13:25

არსებობს მხოლოდ სასრული რაოდენობის საგნები
13:25 - 13:27

რაც შესაძლებელია მოხდეს სამყაროში
13:27 - 13:29

ყოველი მათგანი ხდება დროის პერიოდში
13:29 - 13:32

რომელიც უდრის 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს.
13:32 - 13:34

თქვენთან ორი კითხვა მაქვს.
13:34 - 13:37

პირველი: თუ სამყარო იარსებებს 10 ხარისხად 10 ხარისხად 120 წელს,
13:37 - 13:39

რატომ გავჩნდით ჩვენ
13:39 - 13:42

მის პირველ 14 მილიარდ წელიწადში,
13:42 - 13:45

თბილ, კომფორტულ დიდი აფეთქების დაისის შემდეგ?
13:45 - 13:47

რატომ არ ვართ ცარიელ სივრცეში?
13:47 - 13:49

შესაძლოა თქვათ, "იქ არაფერია სიცოცხლისთვის ვარგისი,"
13:49 - 13:51

მაგრამ ეს არაა მართალი.
13:51 - 13:53

თქვენ შესაძლებელია ყოფილიყავით შემთხვევითი ფლუქტუაცია არაფრისგან.
13:53 - 13:55

რატომ არ ხართ?
13:55 - 13:58

უფრო მეტი საშინაო დავალება თქვენთვის.
13:58 - 14:00

როგორც ვთქვი, ფაქტიურად მე არ ვიცი პასუხი.
14:00 - 14:02

მე გაჩვენებთ ჩემ ფავორიტ სცენარს.
14:02 - 14:05

შეიძლება ეს უბრალოდ ასეა. არ არსებობს არავითარი ახსნა.
14:05 - 14:07

ეს სამყაროს სასტიკი ფაქტია,
14:07 - 14:10

რომელიც უნდა ისწავლო, რომ მიიღო და შეწყვიტო კითხვების დასმა.
14:11 - 14:13

ან შეიძლება დიდი აფეთქება
14:13 - 14:15

არ არის სამყაროს დასაწყისი.
14:15 - 14:18

კვერცხი, გაუტეხელი კვერცხი წარმოადგენს სამყაროს დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციას,
14:18 - 14:20

და მაინც, როცა ვაღებთ ჩვენ მაცივარს,
14:20 - 14:22

არ წამოვიყვირებთ, "ჰა რა მოულოდნელია აღმოაჩინო
14:22 - 14:24

ეს დაბალ ენტროპიული კონფიგურაცია ჩვენ მაცივარში."
14:24 - 14:27

ეს იმიტომ რომ კვერცხი არ არის ჩაკეტილი სისტემა;
14:27 - 14:29

მას ქათამი დებს.
14:29 - 14:33

შესაძლოა სამყარო მოდის უნივერსალური ქათმიდან.
14:33 - 14:35

შესაძლოა არსებობს რაღაც რაც ბუნებრივად
14:35 - 14:38

ფიზიკის კანონების ჩამოყალიბებით
14:38 - 14:40

საშუალებას აძლევს ჩვენნაირი სამყაროს წარმოშობას
14:40 - 14:42

დაბალი ენტროპიის კონფიგურაციით.
14:42 - 14:44

თუ ეს მართალია, ის მოხდებოდა ერთზე ბევრად მეტჯერ;
14:44 - 14:47

ჩვვენ ვიქნებოდით მულტი სამყაროს ნაწილი.
14:47 - 14:49

ეს არის ჩემი ფავორიტი სცენარი.
14:49 - 14:52

ორგანიზატორებმა მთხოვეს დამემთავრებინა თამამი მოსაზრებით.
14:52 - 14:54

ჩემი თამამი მოსაზრება
14:54 - 14:57

არის ის რომ მე აბსოლიტურად დაცული ვიქნები ისტორიით.
14:57 - 14:59

და 50 წლის შემდეგ,
14:59 - 15:02

და ჩემი ყველა გიჟური იდეა მიღებული იქნება ჭეშმარიტებად
15:02 - 15:05

სამეცნიერო და გარე საზოგადოების მიერ.
15:05 - 15:07

ჩვენ ყველა დავიჯერებთ რომ ჩვენი პატარა სამყარო
15:07 - 15:10

მხოლოდ პატარა ნაწილია ბევრად დიდი მულტი სამყაროსი.
15:10 - 15:13

და კიდევ უკეთესი, ჩვენ გავიგებთ რა მოხდა დიდი აფეთქებისას
15:13 - 15:15

თეორიის მიხედვით
15:15 - 15:17

შეგვეძლება შევადაროთ დაკვირვებებს
15:17 - 15:19

ეს წინასწარმეტყველებაა. შეიძლება ვცდები
15:19 - 15:21

მაგრამ ჩვენ ვფიქრობდით როგორც ადამიანური რასა
15:21 - 15:23

იმის შესახებ თუ როგორი იყო სამყარო,
15:23 - 15:26

რატომ იყო ის ისეთი როგორიც იყო მრავალი მრავალი წლის განმავლობაში.
15:26 - 15:29

ამაღელვებელია ფიქრი რომ ჩვენ შეიძლება ოდესმე საბოლოოდ ვიცოდეთ პასუხი.
15:29 - 15:31

მადლობა
15:31 - 15:33

(აპლოდისმენტები)

Title:: შონ ქეროლი: შორეული დრო და სიტყვა მულტი სამყაროზე
Speaker:: Sean Carroll
Description:: TEDxCaltech-ზე კოსმოლოგ შონ ქეროლს შტურმი მიაქვს თავშესაქცევ და დასაფიქრებელ ტურზე, დროის ბუნების და სამყაროს შესახებ -- ერთი შეხედვით ადვილი კითხვა: საერთოდ რატომ არსებობს დრო? პოტენციური პასუხები უმიზნებენ გასაოცარ ხედვას სამყაროს ბუნებისა და ჩვენი ადგილს შესახებ.

more » « less
Video Language:: English
Team:: closed TED
Project:: TEDTalks
Duration:: 15:34

	Jenny Zurawell approved Georgian subtitles for Distant time and the hint of a multiverse
	Michael Kaulashvili commented on Georgian subtitles for Distant time and the hint of a multiverse
	Michael Kaulashvili added a translation

Georgian subtitles

Revisions

Revision 1

Michael Kaulashvili

შონ ქეროლი: შორეული დრო და სიტყვა მულტი სამყაროზე

Revisions

Our website uses cookies

Operating cookies (Required)