Return to Video

Sean Carrol: Uzak zaman ve olası çoklu evren

  • 0:00 - 0:02
    Evren
  • 0:02 - 0:04
    gerçekten büyüktür.
  • 0:04 - 0:07
    Biz bir galaksi içinde yağıyoruz, Samanyolu galaksisi.
  • 0:07 - 0:10
    Samanyolu galaksisi içinde yaklaşık 100 milyar yıldız var.
  • 0:10 - 0:12
    Ve eğer bir kamera alır da
  • 0:12 - 0:14
    gökyüzündeki rastgele bir yere tutar
  • 0:14 - 0:16
    ve enstantanesini açık bırakırsanız
  • 0:16 - 0:19
    kameranız Hubble Uzay teleskobuna bağlı olduğu sürece
  • 0:19 - 0:21
    şuna benzer bir görüntü elde edersiniz.
  • 0:21 - 0:24
    Bu baloncukların her biri
  • 0:24 - 0:26
    hemen hemen bizim Samanyolu galaksimiz büyüklüğünde galaksiler --
  • 0:26 - 0:29
    her bir baloncukta 100 milyar yıldız var.
  • 0:29 - 0:32
    Görülebilir evrende yaklaşık 100 milyar
  • 0:32 - 0:34
    galaksi mevcut.
  • 0:34 - 0:36
    Bilmeniz gereken tek sayı 100 milyar.
  • 0:36 - 0:39
    Evrenin yaşı, yani Big Bang'den şimdiye kadarki zaman
  • 0:39 - 0:41
    100 milyar köpek yılı.
  • 0:41 - 0:43
    (Gülüşmeler)
  • 0:43 - 0:46
    Bunlar size bizim evrendeki yerimiz hakkında birşey söylüyor.
  • 0:46 - 0:48
    Böyle bir resim karşısında yapabileceğiniz şeylerden biri onu takdir etmek.
  • 0:48 - 0:50
    Gerçekten çok güzel.
  • 0:50 - 0:53
    Sıklıkla merak etmişimdir, daha önce
  • 0:53 - 0:56
    hüç görmemiş olmalarına rağmen bozkırda yaşayan atalarımızın
  • 0:56 - 0:58
    galaksi resimlerini beğenecek şekilde evrimleşmeleri için
  • 0:58 - 1:00
    gereken evrimsel baskı neydi acaba?
  • 1:00 - 1:02
    AMa bizler onu anlamak da istiyoruz.
  • 1:02 - 1:06
    Bir kozmolojist olarak, evrenin neden böyle olduğu sorusunu sormak istiyorum.
  • 1:06 - 1:09
    Elimizdeki ipuçlarından biri evrenin zamanla değişiyor olması.
  • 1:09 - 1:12
    Eğer bu galaksilerden birine bakar ve hızını ölçerseniz,
  • 1:12 - 1:14
    sizden uzaklaştığını fark edersiniz.
  • 1:14 - 1:16
    Daha uzaktaki bir galaksiye bakacak olursanız,
  • 1:16 - 1:18
    daha da hızlı hareket ettiğini görürsünüz.
  • 1:18 - 1:20
    Bu nedenle bizler evrenin genişlediğini söylüyoruz.
  • 1:20 - 1:22
    Bu şu demek elbette, geçmişte herşey
  • 1:22 - 1:24
    birbirine daha yakındı.
  • 1:24 - 1:26
    Geçmişte evren çok daha yoğundu,
  • 1:26 - 1:28
    ve daha da sıcaktı.
  • 1:28 - 1:30
    Eğer cisimleri bir araya sıkıştırırsanız ısı artar.
  • 1:30 - 1:32
    Bu bizim açımızdan oldukça mantıklı.
  • 1:32 - 1:34
    Onun kadar mantıklı gelmeyen şey ise şu
  • 1:34 - 1:37
    evren, eskiden, Big Bang zamanlarında
  • 1:37 - 1:39
    aynı zamanda çok da düzenliydi.
  • 1:39 - 1:41
    Bunun sürpriz olmadığını düşünebilirsiniz.
  • 1:41 - 1:43
    BU odadaki hava oldukça düzenli.
  • 1:43 - 1:46
    Şunu diyebilirsiniz;" Belki de kendiliğinden düzenli hale geldi."
  • 1:46 - 1:49
    Ama Big Bang zamanındaki koşullar çok ama çok daha farklıydı,
  • 1:49 - 1:51
    şu anda bu odanın koşullarından çok daha farklı.
  • 1:51 - 1:53
    Özellikle, cisimler çok daha yoğundular.
  • 1:53 - 1:55
    Cisimlerin çekimsel güçleri
  • 1:55 - 1:57
    Big Bangie yakın zamanlarda çok daha fazlaydı.
  • 1:57 - 1:59
    Şunu düşünmeniz lazım
  • 1:59 - 2:01
    her biri 100 milyar yıldız içeren
  • 2:01 - 2:03
    yüz milyar galaksimiz var.
  • 2:03 - 2:06
    Erken dönemlerde, bu 100 milyar galaksi
  • 2:06 - 2:09
    şu kadarcık bir alana sığıyorlardı --
  • 2:09 - 2:11
    mecazi anlamda değil, gerçekten.
  • 2:11 - 2:13
    Ve bu sıkışmanın içinde hiç bir düzensizlik
  • 2:13 - 2:15
    olmadığını hayal etmelisiniz,
  • 2:15 - 2:17
    bir yerdekinden daha fazla sayıda
  • 2:17 - 2:19
    atom bulunduran hiç bir düzensiz küme olmamış olmalı.
  • 2:19 - 2:22
    Çünkü eğer olsaydı, bu noktalar çekimsel güç altında kendi içlerine çökerek
  • 2:22 - 2:24
    dev kara delikler haline gelirlerdi.
  • 2:24 - 2:27
    Erken dönemlerde evreni düzenli tutmak
  • 2:27 - 2:29
    çok da kolay değil, epey hassas bir sistem gerektiriyor.
  • 2:29 - 2:31
    Bu, erken evrenin
  • 2:31 - 2:33
    rastgele seçilmediğini gçsteren bir ipucu.
  • 2:33 - 2:35
    Onun bu şekilde olmasını saülayan bir şey vardı.
  • 2:35 - 2:37
    Bizler bunun ne olduğunu anlamaya çalışıyoruz.
  • 2:37 - 2:40
    Bunu anlamamızdaki ilk adımı Ludwif Boltzmann attı,
  • 2:40 - 2:43
    19 yüzyılda yaşamış bir Avusturyalı fizikçi.
  • 2:43 - 2:46
    Boltzmann'ın katkıları entropi kavramını anlamamıza yardımcı oldu.
  • 2:46 - 2:48
    Entropi'yi duymuş olmalısınız.
  • 2:48 - 2:51
    Bazı sistemlerin rastgelelik, karmaşıklık, kaos hali.
  • 2:51 - 2:53
    Boltzmann bize bir formul verdi --
  • 2:53 - 2:55
    şu anda bu formül mezartaşında kazılı --
  • 2:55 - 2:57
    bu formül entrpinin ne olduğunu rakamlara döküyor.
  • 2:57 - 2:59
    Kısaca şunu gösteriyor
  • 2:59 - 3:01
    entropi, bir sistemin bileşenlerini
  • 3:01 - 3:04
    makroskopik olarak aynı görünümü bozmadan, siz farkına varmadan
  • 3:04 - 3:06
    yapılabilecek düzenlemelerin toplamıdır.
  • 3:06 - 3:08
    Bu odada hava var, ve sizler
  • 3:08 - 3:11
    her bir atomun farkında değilsiniz.
  • 3:11 - 3:13
    Düşük entropili bir düzende
  • 3:13 - 3:15
    böyle görünen az sayıdaki dağılımdan birisi bu.
  • 3:15 - 3:17
    Yüksek entropili düzende ise
  • 3:17 - 3:19
    bu şekilde görünen pek çok dağılımdan biri.
  • 3:19 - 3:21
    Bu çok önemli bir nokta,
  • 3:21 - 3:23
    çünkü bizim termodinamiğin
  • 3:23 - 3:25
    ikinci yasasını açıklamamıza yardımcı oluyor --
  • 3:25 - 3:28
    bu yasa, evrende entropinin arttığını söyler,
  • 3:28 - 3:30
    ya da evrenin bir köşesinde yalıtıldığını.
  • 3:30 - 3:32
    Entropinin artmasının nedeni şu,
  • 3:32 - 3:35
    yüksek entropiye gitme yolları,
  • 3:35 - 3:37
    düşük entropiye gitme yollarından çok daha fazla sayıda.
  • 3:37 - 3:39
    Bu çok güzel bir önsezi, ama
  • 3:39 - 3:41
    bir şeyi unutuyor.
  • 3:41 - 3:43
    Bu arada, bu entropinin gittikçe artması kavramı
  • 3:43 - 3:46
    zaman oku dediğimiz kavramın arkasındaki ana neden,
  • 3:46 - 3:48
    yani geçmişle gelecek arasındaki fark.
  • 3:48 - 3:50
    Geçmiş ile gelecek arasındaki
  • 3:50 - 3:52
    her bir farklılık bundan
  • 3:52 - 3:54
    entropi artışından kaynaklanıyor --
  • 3:54 - 3:57
    yani geçmişi anımsayabilmeniz ama geleceği bilememeniz.
  • 3:57 - 4:00
    Önce doğmanız, sonra yaşamanız ve sonunda ölmeniz,
  • 4:00 - 4:02
    hep bu sırayla oluyor,
  • 4:02 - 4:04
    nedeni artan entropi.
  • 4:04 - 4:06
    Boltzmann şunu açıkladı, eğer işe düşük entropi ile başlarsanız
  • 4:06 - 4:08
    onun artması son derece doğaldır,
  • 4:08 - 4:11
    çünkü entropi artışı ile sonlacak alternatifler çok fazla sayıda.
  • 4:11 - 4:13
    Ama açıklamadığı bir şey vardı
  • 4:13 - 4:16
    neden entropi en başta düşüktü?
  • 4:16 - 4:18
    Genç evrende entrpğinin düşün olması
  • 4:18 - 4:20
    genç evrenin aslında çok düzenli
  • 4:20 - 4:22
    olmasından kaynaklanıyor.
  • 4:22 - 4:24
    Bunu anlamayı çok istiyoruz.
  • 4:24 - 4:26
    Bizlerin, kozmoljist olarak işimiz bu.
  • 4:26 - 4:28
    Ama, ne yazık ki bu soru çok fazla
  • 4:28 - 4:30
    üzerinde uğraştığımız bir soru değil.
  • 4:30 - 4:32
    Bu günümüzde yaşayan bir kozmoloğa
  • 4:32 - 4:34
    "Son zamanlarda uğraştığınız ana
  • 4:34 - 4:36
    sorunlar nelerdir?" diye sorduğunuzda alacağınız yanıtların başında gelmiyor.
  • 4:36 - 4:38
    Bu durumun ciddi bir sorun olduğunu anlayan insanların başında
  • 4:38 - 4:40
    Richard Feynman vardı.
  • 4:40 - 4:42
    50 yıl önce bir dizi konuşma yaptı.
  • 4:42 - 4:44
    Daha sonra "Fizik Kanunlarının Özellikleri"
  • 4:44 - 4:46
    olarak ünlenecek bir grup konuşma yaptı.
  • 4:46 - 4:48
    Caltech üniversitesi öğrencilerine verdiği dersler
  • 4:48 - 4:50
    "Feynman'ın Fizik Üzerine Dersleri" haline geldi.
  • 4:50 - 4:52
    Caltechideki yüksek lisans öğrencilerine verdiği dersler de
  • 4:52 - 4:54
    "Feynman'ın Yerçekimi Dersleri" oldu.
  • 4:54 - 4:57
    Bu kitapların her biri, bu konuşmaların her birinde
  • 4:57 - 4:59
    bu bilmecenin altını çizdi:
  • 4:59 - 5:02
    Neden genç evrenin entropisi bu kadar düşüktü?
  • 5:02 - 5:04
    Burada diyor ki -- yok, aksanını taklit etmeyeceğim --
  • 5:04 - 5:07
    "Bir nedenden ötürü, bir zamanlar,
  • 5:07 - 5:10
    evrenin enerji içeriğinin entropisi çok düşüktü,
  • 5:10 - 5:12
    o zamandan beri entropi arttı.
  • 5:12 - 5:15
    Evrenin başlangıcının tarihi ile ilgili gizem
  • 5:15 - 5:18
    ortadan kaldırılmadığı sürece, zamanın akışı ile ilgili
  • 5:18 - 5:20
    bildiğimiz şeyler birer spekülasyondan
  • 5:20 - 5:22
    öteye gidemez."
  • 5:22 - 5:24
    Yani, bizim işimiz bu.
  • 5:24 - 5:26
    Bunu bilmek istiyoruz. -- bu konuşma 50 yıl önceki bir konuşma.
  • 5:26 - 5:28
    Elbette "artık bunu bulmuşuzdur" diye düşünüyor olmalısınız.
  • 5:28 - 5:30
    Ama bunu bulduğumuzu söyleyemeyeceğim size.
  • 5:30 - 5:32
    Sorunun eskisinden daha da kötü
  • 5:32 - 5:34
    hale gelmesinin nedeni,
  • 5:34 - 5:36
    1998 yılında
  • 5:36 - 5:39
    evren hakkında daha önce bilmediğimiz temel bir şey daha öğrenmiş olmamız.
  • 5:39 - 5:41
    Onun hızlandığını farkettik.
  • 5:41 - 5:43
    Evren sadece genişlemiyor,
  • 5:43 - 5:45
    eğer galaksilere bakarsanız, daha uzağa gidiyorlar.
  • 5:45 - 5:47
    Eğer bir milyar yıl sonra gelir tekrar bakarsanız,
  • 5:47 - 5:50
    daha da hızlı uzaklaştıklarını görürsünüz.
  • 5:50 - 5:53
    Galaksiler birer birer bizden daha uzaklara gidiyorlar.
  • 5:53 - 5:55
    Bu nedenle evrenin hızlandığını söylüyoruz.
  • 5:55 - 5:57
    Evrenin başlangıcındaki düşük entropi sorunun aksine
  • 5:57 - 5:59
    bu konuda tam bir yanıtımız olmasa da,
  • 5:59 - 6:01
    onu açıklayacak iyi bir teorimiz var.
  • 6:01 - 6:03
    Bu teori doğruysa elbet,
  • 6:03 - 6:05
    teorinin adı Karanlık Enerji Teorisi.
  • 6:05 - 6:08
    Uzayın kendisinin bir enerjisi olduğuna dayalı.
  • 6:08 - 6:11
    Uzaydaki her bir santimetreküp,
  • 6:11 - 6:13
    içinde bir madde barındırsa da,
  • 6:13 - 6:15
    içinde parçacıklar, cisimle, radyasyon ya da neyse olsun olmasın
  • 6:15 - 6:18
    enerji içeriyor, hatta uzayın kendisinin bir enerjisi var.
  • 6:18 - 6:20
    Einstein'a göre bu enerji,
  • 6:20 - 6:23
    evrene itici bir güç veriyor.
  • 6:23 - 6:25
    Galaksileri birbirinden uzaklaştıran,
  • 6:25 - 6:27
    onları iten enerji de bu.
  • 6:27 - 6:30
    Çünkü karanlık enerji, madde veya radyasyonun aksine,
  • 6:30 - 6:33
    evren genişledikçe seyrelmiyor.
  • 6:33 - 6:35
    Her bir santimetrekipteki enerji miktarı
  • 6:35 - 6:37
    sabit kalıyor,
  • 6:37 - 6:39
    evren gittikçe genişliyor olsa bile.
  • 6:39 - 6:42
    Bu durumun evrenin ilerde
  • 6:42 - 6:45
    başına gelecekler üzerinde çok öenmli bir etkisi var.
  • 6:45 - 6:47
    Mesela, evren sonsuza dek genişlemeye devam edecek.
  • 6:47 - 6:49
    Ben sizin yaşlarınızda iken,
  • 6:49 - 6:51
    evrenin ne yapacağını bilemiyorduk.
  • 6:51 - 6:54
    Bu nedenle bazıları evrenin ileride içine çökerek küçüleceğine inanıyorlardı.
  • 6:54 - 6:56
    Einstein bu fikre çok sıcak bakıyordu.
  • 6:56 - 6:59
    Ama karanlık enerji orada, ve bir yere de gitmiyor,
  • 6:59 - 7:02
    bu nedenle evren sonsuza dek genişlemeye deva edecek.
  • 7:02 - 7:04
    Geçmişte 14 milyar yıl var,
  • 7:04 - 7:06
    ya da 100 milyar köpek yılı,
  • 7:06 - 7:09
    ama geleceğindeki süre sonsuz.
  • 7:09 - 7:12
    Ama bütün bunlara rağmen, bizler için
  • 7:12 - 7:14
    evren sonlu görünüyor.
  • 7:14 - 7:16
    Uzak sonlu ya da sonsuz olabilir,
  • 7:16 - 7:18
    ama evren hızlandığı iin
  • 7:18 - 7:20
    bizim görmediğimiz ve ileride de
  • 7:20 - 7:22
    asla göremeyeceğimiz kısımlar var.
  • 7:22 - 7:24
    Bizim evrende uaşabileceğimiz alan sınırlı,
  • 7:24 - 7:26
    hatta bir ufukla sınırlı.
  • 7:26 - 7:28
    Her ne kadar zaman sonsuza dek gitse de,
  • 7:28 - 7:30
    uzay bizim için sonsuz değil.
  • 7:30 - 7:33
    Son olarak da, boş uzayın bir ısısı var.
  • 7:33 - 7:35
    1970'lerde Stephen Hawking bizlere
  • 7:35 - 7:37
    kara deliklerin, her ne kadar onları kara düşünseniz de
  • 7:37 - 7:39
    radyasyon yaydığını söylemişti,
  • 7:39 - 7:41
    quantim mekaniğini göz önüne alırsanız durum bu.
  • 7:41 - 7:44
    Kara delik etrafındaki uzay-zamanın eğimi
  • 7:44 - 7:47
    quantum mekanik dalgalanmalarını canlandırıyor,
  • 7:47 - 7:49
    böylece kara delik ışınım yayıyor.
  • 7:49 - 7:52
    Hawking ve Gary Gibbons tarafından yapılan hesaplamalar
  • 7:52 - 7:55
    şunu gösterdi, eğer boş uzayda karanlık enerji varsa,
  • 7:55 - 7:58
    tüm evren ışınım salıyor.
  • 7:58 - 8:00
    Boş uzayın enerjisi
  • 8:00 - 8:02
    kuantum dalgalanmalarını canlandırıyor.
  • 8:02 - 8:04
    Yani her ne kadar evren sonsuza kadar sürerken,
  • 8:04 - 8:07
    bildiğimiz maddeler ve radyasyon gittikçe azalıp zayıflayacak,
  • 8:07 - 8:09
    ama her zaman bir ışınım, bir tür
  • 8:09 - 8:11
    termal dalgalanma kalacak,
  • 8:11 - 8:13
    bomboş uzayda bile.
  • 8:13 - 8:15
    Bu une benziyor,
  • 8:15 - 8:17
    evren bir kutu dolusu gaz gibi
  • 8:17 - 8:19
    sonsuza dek devam edecek.
  • 8:19 - 8:21
    Bunun sonuçları neler?
  • 8:21 - 8:24
    Bu konuyu Boltzmann 19 yüzyılda irdeledi.
  • 8:24 - 8:27
    Dedi ki, entropi artıyor
  • 8:27 - 8:29
    çünkü entropinin artması için pek çok ama pek çok
  • 8:29 - 8:32
    farklı yol var, ama entropinin azlaması için böyle değil durum.
  • 8:32 - 8:35
    Bu biraz sıkıntılı bir ifade.
  • 8:35 - 8:37
    Muhtemelen entropi artacak,
  • 8:37 - 8:39
    ve bu olasılık oldukça fazla.
  • 8:39 - 8:41
    Yani pek düşünüp dert etmeye değmez --
  • 8:41 - 8:45
    bu odadaki havanın odanın bir tarafında kümelenmesi ve bizim boğulmamız
  • 8:45 - 8:47
    oldukça, oldukça düşük bir ihtimal.
  • 8:47 - 8:49
    Ama eğer kapılaı kapar ve bizleri burada
  • 8:49 - 8:51
    sonsuza dek tutacak olursanız, geçekten sonsuza dek,
  • 8:51 - 8:53
    bu olacaktır.
  • 8:53 - 8:55
    Bu odadaki moleküllerin bir şekilde bulunacakları her tür
  • 8:55 - 8:58
    kombinasyon sonuçta ortaya çıkacaktır,
  • 8:58 - 9:00
    uzun zaman diliminde bu olacaktır.
  • 9:00 - 9:03
    Boltzmann diyor ki, bakın ile termak eşitlikte bir evren ile
  • 9:03 - 9:05
    başlayabilirsiniz.
  • 9:05 - 9:08
    Onun Big Bang hakkında bir bilgisi yoktu, evrenin genişlediğinden de haberdar değildi.
  • 9:08 - 9:11
    Uzay ve evrenin İsaac Newton tarafından açıklandığını düşünüyordu:
  • 9:11 - 9:13
    Değişmezdileri, sonsuza dek ortalıkta olacaklardı.
  • 9:13 - 9:15
    Onun kafasındaki ideal evren
  • 9:15 - 9:18
    hava moleküllerinin her yere eşit oranda dağıldığı yapıya benzer bir yapıdaydı --
  • 9:18 - 9:20
    tüm molekillerin dağıldığı bir yapı.
  • 9:20 - 9:23
    Ama eğer Boltzmann iseniz, şunu bilirsiniz ki,
  • 9:23 - 9:26
    eğer yeterince uzun beklerseniz, bu moleküllerin rastlantısal dalgalanmaları
  • 9:26 - 9:28
    eninde sonunda onları daha düşük
  • 9:28 - 9:30
    entropi yapısına sahip düzenlemelere götürecektir.
  • 9:30 - 9:32
    Bu olduğunda da, olayın doğası gereği,
  • 9:32 - 9:34
    tekrar genişleyecekler.
  • 9:34 - 9:36
    Yani aslında entropi her zaman kesintisiz olarak artmıyor --
  • 9:36 - 9:39
    arada düşük entropiye giden dalgalanmalar da oluyor,
  • 9:39 - 9:41
    daha organize durumlara giden dalgalanmalar.
  • 9:41 - 9:43
    Eğer bu doğru ise,
  • 9:43 - 9:45
    Boltzmann çok modern iki fikrin
  • 9:45 - 9:47
    fikir babası olmuş durumda--
  • 9:47 - 9:50
    "çoklu evren" ve "insana bağımlılık presibi".
  • 9:50 - 9:52
    Diyor ki, termal denge ile ilgili sorun
  • 9:52 - 9:54
    bizim orada yağayamıyor olmamız.
  • 9:54 - 9:57
    Anımsayın, yaşam zaman akışına ihtiyaç duyar.
  • 9:57 - 9:59
    Eğer termal denge durumunda yaşıyor olsaydık,
  • 9:59 - 10:01
    bilgiyi işleyemez, yürüyemez, konuşamaz
  • 10:01 - 10:03
    hatta bilgiyi işleyemezdik.
  • 10:03 - 10:05
    yani eğer çok ama çok büyük bir evren düşünürseniz,
  • 10:05 - 10:07
    birbirine rastgele çarpan parçacıkların
  • 10:07 - 10:09
    bulunduğu sonsuz büyüklikte bir evren,
  • 10:09 - 10:12
    sonuçta daha düşük entropili durumlara ufak da olsa dalgalanmalar olacaktır,
  • 10:12 - 10:14
    daha sonra da eski haline dönecektir.
  • 10:14 - 10:16
    Ama berbaerinde daha büyük dalgalanmalar da olacaktır.
  • 10:16 - 10:18
    Nadiren bu dalgalanmalar bir gezegen
  • 10:18 - 10:20
    ya da bir yıldız, bir galaksi
  • 10:20 - 10:22
    veya yüz milyar galaksinin ortaya çıkmasına neden olabilir.
  • 10:22 - 10:24
    Boltzmann diyor ki,
  • 10:24 - 10:27
    bizler, bu çoklu evrenin bir dizi büyük partikül
  • 10:27 - 10:30
    dalgalanmaları olan ve yaşamın mümkün olduğu
  • 10:30 - 10:32
    bir bölgesindeyiz.
  • 10:32 - 10:34
    Burası entropinin düşük olduğu bir bölge.
  • 10:34 - 10:37
    Belki de bizim evrenimiz arada olan şeylerden
  • 10:37 - 10:39
    yanlızda bir tanesi.
  • 10:39 - 10:41
    Şimdi size bir ödev, bunu iyice düşünün
  • 10:41 - 10:43
    derinlemesine, ne anlama geldiğini anlatmaya çalışın.
  • 10:43 - 10:45
    Carl Sagan bir zamanlar şu meşhur lafı söylemişti:
  • 10:45 - 10:47
    "Elmalı turta yapmak için,
  • 10:47 - 10:50
    önce evreni icat etmeniz gerekir."
  • 10:50 - 10:52
    Ama söylediği doğru değil.
  • 10:52 - 10:55
    Boltzmann'ın modeline göre, eğer elmalı turta yapmak isterseniz
  • 10:55 - 10:58
    önce atomların rastgele tesadüfi hareketlerinin size
  • 10:58 - 11:00
    bir elmalı turta yapacağı anı beklemeniz gerekli.
  • 11:00 - 11:02
    Bu durum, aynı atomların rastgele hareketlerinin
  • 11:02 - 11:04
    size bir elma bahçesi, biraz şeker,
  • 11:04 - 11:06
    bir fırın ortaya çıkarmasından
  • 11:06 - 11:08
    ve bunları kullanarak elmalı turta pişirmenizdeni
  • 11:08 - 11:10
    çok daha yüksek olasılıkla ve sık ortaya çıkacaktır.
  • 11:10 - 11:13
    Bu model öngörülerde bulunuyor.
  • 11:13 - 11:15
    Bu öngörülere göre bizi ortaya çıkaran
  • 11:15 - 11:18
    dalgalanmalar minimal dalgalar.
  • 11:18 - 11:21
    Şu an içinde bulunduğumuz odanın var olduğunu
  • 11:21 - 11:23
    ve gerçek olduğunu hayal edelim,
  • 11:23 - 11:25
    hatta sadece hayal değil,
  • 11:25 - 11:27
    bu odanın dışında da Caltech diye bir şey olduğunu
  • 11:27 - 11:31
    onun ötesinde Amerika Birleşik Devletleri ve hatta Samanyolu galaksisi olduğunu varsayalım
  • 11:31 - 11:34
    bu imgelerin beyninizde rastgele oluşan dalgalanmalarla ortaya çıkması
  • 11:34 - 11:36
    her birinin ayrı ayrı oluşan dalgalarla var olmasından,
  • 11:36 - 11:39
    Caltech'i Amerika'yı, hatta galaksiyi oluşturmasından çok daha kolay.
  • 11:39 - 11:41
    Güzel haber şu ki,
  • 11:41 - 11:44
    bu nedenle bu varsayım doğru değil.
  • 11:44 - 11:47
    Bu senaryoya göre bizler minimal dalgalanma olmalıyız.
  • 11:47 - 11:49
    Bizim galaksimizi bir kenara bırakacak olsanız bile
  • 11:49 - 11:51
    diğer 100 milyar galaksiyi bu şekilde elde edemezsiniz.
  • 11:51 - 11:53
    Feynman da bunu anlamıştı.
  • 11:53 - 11:57
    Dedi ki " Dünyanın bir dalgalanma olduğu hipotezinden
  • 11:57 - 11:59
    yola çıkarsak ve
  • 11:59 - 12:01
    daha önce dünyanın hiç bilmediğimiz bir yerine bakarsak,
  • 12:01 - 12:03
    onu karmakarışık görürüz, daha önce gördüklerimizden farklı --
  • 12:03 - 12:05
    yüksek entropili.
  • 12:05 - 12:07
    Eğer bizim mevcut düzenimiz bir dalgalanmalaya bağlı ise
  • 12:07 - 12:09
    sadece fark ettiğimiz nokta dışında herhangi bir düzen görmiyor olmamız gerekir.
  • 12:09 - 12:13
    Bu nedenle evrenin bir dalgalanma olmadığı sonucuna varabiliriz.
  • 12:13 - 12:16
    Bu çok iyi. Şİmdi sorumuz şu, bunların hangisi doğru cevap?
  • 12:16 - 12:18
    Eğer evren bir dalgalanma değilse,
  • 12:18 - 12:21
    neden genç evren düşük entropili idi?
  • 12:21 - 12:24
    Size bu sorunun yanıtını vermeyi çok isterdim ama vaktim doluyor.
  • 12:24 - 12:26
    (Gülüşmeler)
  • 12:26 - 12:28
    Gerçekte var olan evren ile, bugün burada
  • 12:28 - 12:30
    size anlattığımız evreni karşılaştıralım.
  • 12:30 - 12:32
    Size bu resmi gösterdim.
  • 12:32 - 12:34
    Evren son 10 milyar yıldır genişliyor.
  • 12:34 - 12:36
    Gittikçe soğuyor.
  • 12:36 - 12:38
    Ama evrenin geleceği hakkında daha çok öngörüde bulunmak için
  • 12:38 - 12:40
    epey bilgiye sahibiz.
  • 12:40 - 12:42
    Eğer karanlık madde ortalarda olmayı sürdürürse
  • 12:42 - 12:45
    etrafımızdaki yıldızların yakıtları bitecek, yanmayı bırakacaklar.
  • 12:45 - 12:47
    Birer karadelik haline gelecekler.
  • 12:47 - 12:49
    İçinde karadelikten başka birey kalmamış olan
  • 12:49 - 12:51
    bir evrende yaşayacağızç
  • 12:51 - 12:55
    Bu evren 100 üzeri 10 yıl sürecek --
  • 12:55 - 12:57
    şu anki genç evrenimizden çok daha yaşlı olacak.
  • 12:57 - 12:59
    Gelecek, geçmişten çok daha uzun sürecek.
  • 12:59 - 13:01
    Ama kara delikler bile sonsuza dek sürmezler.
  • 13:01 - 13:03
    Zamanla yok olacaklar,
  • 13:03 - 13:05
    ve sonunca sadece bomboş bir uzay kalacak.
  • 13:05 - 13:09
    Boş uzay, sonsuza dek devam edebilir.
  • 13:09 - 13:12
    Ama fark ettiyseniz, boş uzayda da ışınım olduğundan
  • 13:12 - 13:14
    aslında orada da termal dalgalanmalar olacak,
  • 13:14 - 13:16
    ve olası pekçok farklı kombinasyonlar
  • 13:16 - 13:18
    arasında, boş uzayın izin verdiği
  • 13:18 - 13:21
    serbestlik derecesi ile sınırlı olarak gidip geliyor olacak.
  • 13:21 - 13:23
    Yani, her ne kadar evren sonsuza dek sürse bile
  • 13:23 - 13:25
    evrende ortaya çıkma ihtimali olan
  • 13:25 - 13:27
    şeylerin sayısı sonsuz değil.
  • 13:27 - 13:29
    Bunlar bir zaman dilimi içinde olacaklar,
  • 13:29 - 13:32
    120 üzeri 10 üzeri 10 sayısına eşit.
  • 13:32 - 13:34
    Şimdi size iki soru.
  • 13:34 - 13:37
    Birincisi: Eğer evren 120 üssü 10 üssü 10 yıl boyunca var olacaksa
  • 13:37 - 13:39
    bizler neden
  • 13:39 - 13:42
    onun ilk 14 milyarlık kısmında ortaya çıktık?
  • 13:42 - 13:45
    Big Bang'i takiben gelen sıcak, rahat süreç içinde.
  • 13:45 - 13:47
    Neden boş uzayda değiliz?
  • 13:47 - 13:49
    Şunu düşünüyor olbilirsiniz, "Orada yaşayabilecek bir yer yok."
  • 13:49 - 13:51
    Ama bu doğru değil.
  • 13:51 - 13:53
    Boşluk içinden köken alan, rastlantısal bir dalgalanma olabilirdiniz.
  • 13:53 - 13:55
    Neden olmadınız?
  • 13:55 - 13:58
    Size bir başka ödev daha.
  • 13:58 - 14:00
    Başta söylediğim gibi, cevabı ben de bilmiyorum.
  • 14:00 - 14:02
    Bu nedenle size benim en sevdiğim senaryodan bahsedeceğim.
  • 14:02 - 14:05
    Böyle olabilir de. Bir açıklaması yok.
  • 14:05 - 14:07
    Evrenin kabul etmeniz gereken ve soru sormanızı durduran
  • 14:07 - 14:10
    tuhaf bir kaba kuvveti var.
  • 14:11 - 14:13
    Belki de Big Bang
  • 14:13 - 14:15
    evrenin başlangıcı değildi.
  • 14:15 - 14:18
    Yumurta, sağlam bir yumurta düşük entropili bir yapıya sahiptir.
  • 14:18 - 14:20
    ama buzdolabınızı açıtğınızda,
  • 14:20 - 14:22
    "Vay canına, buzdolabını açınca
  • 14:22 - 14:24
    içinde bu düşük entropili yapıyı bulmak çok şaşırtıcı" demiyoruz.
  • 14:24 - 14:27
    Çünki yumurta kapalı bir sistem değil;
  • 14:27 - 14:29
    bir tavuktan çıkıyor.
  • 14:29 - 14:33
    belki evren de evrensel bir tavuktan çıkıyor.
  • 14:33 - 14:35
    Belki de fizik kurallarından köken alan bir şey
  • 14:35 - 14:38
    doğal olarak bizimki gibi düşük
  • 14:38 - 14:40
    entrpi yapısında olan evrenleri
  • 14:40 - 14:42
    ortaya çıkarıyor.
  • 14:42 - 14:44
    Eğer bu doğru ise, bu birden fazla defa olacaktır;
  • 14:44 - 14:47
    bu durumda bizler de çoklu evrenin bir parçası haline gelmiş oluyoruz.
  • 14:47 - 14:49
    Benim en sevdiğim senaryo bu.
  • 14:49 - 14:52
    Buradaki organizatörler konuşmamı cesur bir
  • 14:52 - 14:54
    spekülasyonla bitirmemi istediler
  • 14:54 - 14:57
    öyle ki tarih beni haklı çıkarsın.
  • 14:57 - 14:59
    Bundan 50 yıl sonra,
  • 14:59 - 15:02
    benim çılgın fikirlerim bilimsel çevreler ve diğer merciler
  • 15:02 - 15:05
    tarafından bilimsel gerçekler olarak kabul edilecek.
  • 15:05 - 15:07
    Hepimiz bizim küçük evrenimizin
  • 15:07 - 15:10
    çok daha biyik bir çoklu evrenin bir parçası olduğuna inanıyor olacağız.
  • 15:10 - 15:13
    Daha da iyisi, Big Bang sırasında neler olduğunu
  • 15:13 - 15:15
    teroik olarak anlıyor olacağız
  • 15:15 - 15:17
    böylece gözlemlerimizi karşılaştırabileceğiz.
  • 15:17 - 15:19
    Bu bir tahmin. Yanılıyor olabilirim.
  • 15:19 - 15:21
    Ama insan ırkı olarak evrenin nasıl olduğunu
  • 15:21 - 15:23
    nasıl ortaya çıktığımızı,
  • 15:23 - 15:26
    evrenin nasıl oluştuğunu çok uzun yıllardır düşünüyoruz.
  • 15:26 - 15:29
    Günün birince bunun cevabını bulabileceğimizi düşünmek bile heyecan verici.
  • 15:29 - 15:31
    Teşekkürler.
  • 15:31 - 15:33
    (Alkışlar)
Title:
Sean Carrol: Uzak zaman ve olası çoklu evren
Speaker:
Sean Carroll
Description:

Kozmolojist Sean Carrol, TEDxCaltech konferansında zaman ve evrenle ilgili eğlenceli ve düşündürücü bir sunumla basit gibi görünen şu soruyla uğraşıyor: Zaman neden var? Bu sorunun olası yanıtları evrenin doğasına ve bizim onun içindeki yerimize şaşırtıcı bir bakış açısı ile bakmamızı sağlıyor.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
15:34
Isil Arican added a translation

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.